Afgelopen dinsdag en woensdag vond in Oostmalle de 40ste theologische conferentie plaats georganiseerd door de Classicale Werkgroep Kerk en Israël voor Noord-Brabant en Limburg en de Réunion Wallone samen met de Antwerpse Contactgroep voor Joods-Christelijke Betrekkingen. Deze conferentie zou reeds in 2020 hebben plaatsgevonden, maar werd vanwege de pandemie uitgesteld naar 2021 en kon uiteindelijk dus pas afgelopen dinsdag en woensdag plaatsvinden.

Het was een jubileum en voor die gelegenheid was een mooie bundel verschenen, die twee jaar na verschijnen officieel kon worden aangeboden aan de inmiddels ‘voormalige’ vice-voorzitter van de synode van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), drs. Jeanette Galjaard, en aan de voorzitter van de synodale raad van de Verenigde Protestantse Kerk in België (VPKN), Steven Fuite. De classis-predikant van de classis Noord-Brabant/Limburg, ds. Marco van Luijk, was verhinderd. Cor Sinnema was een van de deelnemers en schreef onderstaand verslag.

Door: Cor Sinnema

Deze theologische conferentie was bedoeld voor predikanten, pastores, kerkelijk werkers, catecheten en een ieder die zich wil verdiepen in de relatie van jodendom en christendom. De sprekers van wie sommigen ook aan de bundel hadden meegewerkt, deelden op deze dagen de ‘nieuwste inzichten’ met de ca. dertig deelnemers.

Bij de opening werden enkele bekende pioniers op het terrein van de dialoog herdacht, die in de tussenliggende jaren zijn overleden: père Thaddée Barnas, monnik van Chevetogne, dominee Sjirk van der Zee, de bekende theoloog Cees den Heyer en Quirine Wielenga, die jarenlang de conferentie bezocht en voor de pianobegeleiding zorgde bij de afsluitende viering. In lijn met de joodse traditie werd over hen gezegd: “Moge hun nagedachtenis ons tot zegen zijn”.

De inleiders van de uitgestelde conferentie hadden de bijdrage die zij zouden verzorgen door een nieuwe vervangen. Dominee Eeuwout Klootwijk, werkzaam op het Dienstencentrum van de PKN voor joods-christelijke relaties en geregeld bezoeker van de conferenties die de International Council of Christians and Jews (ICCJ) organiseert, opende met “Lessen uit Lund 2019 en de online-conferentie 2021: verschuivende beelden, nieuwe relaties en nieuwe verantwoordelijkheden”. Hij had zijn bijdrage geordend in ‘tien lessen’. Hij bracht de “Tien punten van Seelisberg” (van 1947) in herinnering, de” Achttien punten van Jules Isaac” (de Engelse versie uit 1971) en de “Twaalf punten van Berlijn” (2009). Deze vulde hij aan met inzichten en ontwikkelingen. Hij noemde fraaie voorbeelden (“Leer je buren kennen”), maar ook minder fraaie (de Chanoekakandelaar in de kathedraal van Stockholm). Hij citeerde bijzondere stellingen en uitspraken van andere bekende theologen, zoals Marquardt.

Rik Hoet, de diocesane verantwoordelijke van het bisdom Antwerpen voor oecumene en interreligieuze dialoog, was ook in Lund geweest en voegde er enkele persoonlijke gedachten aan toe. Hij wees met name op de ‘gevaren’ van de dialoog, omdat je eigen identiteit begint te wankelen zodra je daaraan begint. Volgens hem hebben joden ook anderen nodig om zichzelf te verstaan. Hij herinnerde aan het feit dat joden en christenen dezelfde stamvader hebben en deed in dit verband de opmerkelijk uitspraak over God, die hij omschreef als “een vader met een moederschoot”. Voor hem had de onlineconferentie van 2021 iets van urgentie: de wereld gaat naar de knoppen als we niet ingrijpen. Hij meent dat we veel leren kunnen van joden.

Na de middag gaf rabbijn Albert Ringer zijn visie op de toekomst van de dialoog van christenen en joden in Nederland. Hij zag de ‘uitholling van de joodse gemeenschap’ als oorzaak van een ongelijke dialoog. Er zijn amper joden meer om een dialoog te kunnen voeren en hij vroeg zich zelfs af of er niet eerder sprake was van twee monologen. Hij chargeerde de situatie van dit moment en was tamelijk cynisch over de toekomst. Zijn uiteenzetting eindigde hij met een paar prikkelende stellingen. De laatste luidde: “Wat joden in Nederland nu nodig hebben, is solidariteit, geen vrijblijvend gesprek”. Deze uitsmijter klonk niet aardig voor de mensen die zich vele jaren inzetten voor de dialoog, maar bracht wel een gesprek op gang over wat solidariteit van ons vraagt.

Eric Ottenheijm, universitair docent Joodse Studies en Bijbelwetenschappen aan de Universiteit Utrecht, bemerkte eveneens een stagnatie in de huidige dialoog, die mede veroorzaakt wordt door de ‘kerk- en synagogeverlating’, de groeiende afstand tot de Sjoa en het uitblijven van een echte vrede in Israël. Hij pleitte voor een gezamenlijk optrekken van joden en christenen in dialoog met de seculiere wereld om hen heen. Naar zijn idee vragen Bijbelse teksten er vooral om dat ze lichamelijke vormen aannemen. Veel meer dan het bestuderen van teksten gaat om het belichamen van religieuze inzichten. Religie kan gezien worden als een reservoir van ervaringen en emoties en dat is meer dan een verzameling teksten. In de teksten komt de hele sociale en emotionele werkelijkheid mee. Dat kan ons in de dialoog verder brengen dan het uitwisselen van standpunten. Hij peilde bij de deelnemers of zij zich in hun persoonlijke geloof verhielden tot ‘een persoon’ dan wel ‘een tekst’. Is het jodendom een tekst zonder een persoon? Is het christendom een jodendom ‘light’? Je kunt Tora in mensen ontmoeten en Christus zou gezien kunnen worden als de ‘levende Tora van God’.

Personificatie en incarnatie kregen deze dagen een bijzondere actuele inhoud bij de inleiding van Lieve Teugels. Zij is universitair docent Semitica en joodse studies aan de Protestantse Theologische Universiteit in Amsterdam. Zij werkt samen in een uitwisselingsprogramma met Halyna Teslyuk van de Ukrainian Catholic University in Lviv. Ze toonde de icoon van Sophia, de Wijsheid van God (Kiev), die een unieke plaats inneemt in de kerk van Oekraïne: een personificatie van de nationale identiteit. Het was een mooi bruggetje naar “Wijsheid/Hokhma als Tora. De parabel van de architect in Genesis Rabba 1:1”.

Helaas ging de geplande workshop in de middag met Leo Mock over de parasjat ha Sjoewa niet door en sloten Eric en Lieve af met een workshop over hun gezamenlijk onderzoeksproject over parabels in de joodse en christelijke bronnen. Meer hierover is te vinden op www.parabelproject.nl. Daar zullen we dit en komende jaren beslist nog meer over horen.

Waar zij we na veertig jaar tasten, zoeken en vinden aangekomen? Landsgrenzen hebben goede contacten en dialoog nooit in de weg gestaan. Wanneer ik op deze conferentie terugblik, dringen er zich anno 2022 een paar vragen op.

– Hoe zal het verder gaan met deze conferenties? Het aantal deelnemers is gering. Veertig jaar geleden was sprake van 60 à 80 deelnemers. Nu waren er ca. 30.
– De leeftijd van de deelnemers is relatief hoog. Het zijn veelal gepensioneerde predikanten of gemeenteleden.
– De deelnemers zijn vrijwel uitsluitend van christelijken huize. De échte dialoog zal elders waarschijnlijk plaatsvinden.
– Het aantal katholieke deelnemers is op één hand te tellen. Dat komt waarschijnlijk omdat er geen ‘katholieke organisatie’ uit Nederland bij betrokken is, maar dat is geen echte verklaring.
– Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat de verdeeldheid in joods Nederland en België een echte ontmoeting in de weg staat.
– Joden in Antwerpen zijn met 20.000 leden een van de grootste in Europa. In vergelijking met Antwerpen, is de Brusselse joodse gemeenschap minder zichtbaar.
– In Nederland kennen we orthodoxe en liberale Ze hebben zich geconcentreerd boven de rivieren en in de Randstad.
– Wat ons rest is een wetenschappelijke bestudering van de oorspronkelijke teksten en tradities. Er is veel herkenning, maar nog veel te ontdekken.
– In het gesprek moeten we ervoor zorgen dat vertegenwoordigers van de religie zelf aan het woord komen. Religie is te belangrijk om alleen aan de kerk of theologen over te laten.
– De ontmoetingsdagen hebben de noodzaak van een dialoog zichtbaar gemaakt, maar het echte gesprek moet nog beginnen.

Interessante links:
Wat heeft de joods-christelijke dialoog ons gebracht? | Protestantse Kerk in Nederland en
Recensie van ‘Wat heeft de joods-christelijke dialoog ons gebracht?’ | Katholieke Raad voor het Jodendom

De bundel Wat heeft de joods-christelijke dialoog ons gebracht? is voor € 20,- te bestellen (inclusief verzendkosten) via een mail aan Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.?

Cor Sinnema is permanent diaken in het bisdom Den Bosch en bestuurslid van het OJEC

Mijn dagboek van vandaag wordt er een met weinig woorden. Als lid van de Adviesraad van de Oorlogsgraven Stichting volg ik uiteraard alles wat de stichting doet. Ze bestaan dit jaar 75 jaar en geven daarom een serie video’s uit met als titel: ‘Lang zouden ze leven’. Het gaat over de levens en verhalen van slachtoffers van oorlogen en dus ook over Joodse slachtoffers die in de jaren ’40 - ‘45 vermoord werden.

Onderaan dit artikel vindt u een video over Lotte Adler, een Joods meisje dat samen met haar zusje de gaskamer in werd gedreven…

WOB-verzoek

Nadat ik huilend had gekeken naar de moedige Lotte en de gewetensvolle Nathan Italië, de directeur van het Leidse Weeshuis waar Lotte werd opgevangen, vernam ik dat er een WOB-verzoek was uitgegaan van ‘The Rights Forum’. Dit is een clubje dat, om het even netjes te verwoorden, mijn voorkeur niet geniet. WOB staat voor ‘Wet Openbaarheid van Bestuur’, waarmee wordt geregeld wat de overheid in de openbaarheid moet brengen en wat niet. Zo’n WOB-verzoek dwingt organisaties om informatie openbaar te maken. Het WOB-verzoek dat naar vele universiteiten was gestuurd, wilde van alle aan de universiteit verbonden medewerkers weten of ze banden hadden met Israël!

Ik ben niet verbaasd dat deze organisatie, wetend wie ze zijn, wil weten over contacten met Israël of Israëlische organisaties. Ik vind het wel moeizaam dat ze ook geïnformeerd willen worden over contacten met Nederlandse Joodse instellingen en personen! Maar ja, van deze club was dat wel te verwachten, want het verschil tussen antizionisme en antisemitisme is flinterdun.

Maar wat mij grote zorgen baart is de ijverige bereidheid van de leiding van een groot aantal universiteiten om mee te werken. Dit herinnert mij aan de grondige zorgvuldigheid en snelheid waarmee tijdens de bezetting de meeste burgemeesters meewerkten om de namen van hun Joodse burgers aan de Nazi's door te geven, waaronder ook de naam van Lotte, haar zusje en de directeur van het weeshuis.

Ik doe er het zwijgen toe en verzoek u om de volgende video te bekijken. Klik hier om de video te bekijken Gedurende de coronatijd houdt Opperrabbijn Jacobs een dagboek bij voor het Joods Cultureel Kwartier. NIW publiceert deze bijzondere stukken op https://niw.nl/category/dagboek/

Chanoeka: realisme èn geloof in wonderen

Geplaatst op 28 november 2021

Jaarlijks steken we op Chanoeka de lichtjes aan en vertellen daarmee aan onze huisgenoten en elkaar over het wonder van Chanoeka. Over hoe een voorraadje lampolie genoeg voor een dag liefst acht dagen bleef branden. Die acht dagen vormden de tijd om nieuwe olie te brengen. Door dit wonder hoefde het ontsteken van de menora in de Tempel niet te wachten, maar konden de lichten vanaf dag één branden. 

Ruben Vis
De eerste avond, tv-programma van de Joodse redactie EO, 28 november 2021 

Waaraan ontlenen we de gedachte dat we een extra, acht dagen durend, feest vieren? Aan het wonder van het voorraadje olie dat tegen de natuurwet in genoeg olie bevatte voor niet slechts één maar voor wel acht dagen? Is dat het? Nee, er is meer. Chanoeka begint met het acht-dagen-wonder, maar er is meer dan dat wonder alleen. 

De aanleiding om de menora in de Tempel aan te steken, was dat de Tempel verontreinigd was. Vreemde overheersers hadden zich van de Tempel meester gemaakt, er hun religie in beleden, hun offers gebracht en in religieus opzicht er een janboel van gemaakt. 

De oorzaak hiervan was dat het Joodse volk weliswaar vrij was om te zijn, maar niet vrij was om Joods te zijn. De Joodse voorschriften en gebruiken werden door de regering, die de Griekse filosofie aanhing, verboden. Wat we vandaag vrijheid van godsdienst noemen, werd ten tijde van de Chanoekageschiedenis onmogelijk gemaakt. 

Uiteindelijk werden de vreemde overheersers en hun verbod op godsdienstvrijheid overwonnen. Als bekroning werd de menora opnieuw ontstoken. In de tempel-menora behoort voortdurend licht te branden. Ondanks dat er niet genoeg olie was om het licht voortdurend te laten branden, maar voor slechts één dag, gingen de Joden, de Makkabeeën aan de slag, ontstaken de menora en … the rest is history. 

Geschikte olie was alleen te krijgen op een reisafstand van vier dagen. Dus het zou vier dagen heen en vier dagen terug duren voordat er weer olie is waarmee de menora zou kunnen worden aangestoken om daarna voortdurend te branden. Wat is dan logischer dan op reis te gaan, olie in te slaan en te wachten met aansteken tot dat de voorraad olie weer voldoende is om de menora continu te laten branden? Maar nee, de Makkabeeën hebben niet gewacht. Zij deden het anders. De Makkabeeën geloofden er in om de menora te laten branden en tegelijkertijd realist te zijn en op pad te gaan om nieuwe olie te verwerven. 
In een tijd dat alles rationeel moet kunnen worden beargumenteerd, komen de lichtjes van Chanoeka ons dit vertellen: het is de combinatie, de combinatie van een gezonde dosis realisme èn geloof in wonderen, toen ten tijde van de Chanoeka-episode, tot aan vandaag. 

De Griekse godencultus die het de Joden onmogelijk maakte hun godsdienst in vrijheid te beleven, is al eeuwen een dode zaak. Die kent geen aanhangers meer. Daarentegen: het gedachtengoed van de tijd van de Chanoekageschiedenis leeft voort. Het Chanoekaverhaal is springlevend, het Jodendom is springlevend. Wij steken nog steeds de chanoekia aan; wij vieren nog steeds Chanoeka.  Am Jisraeel chai – ieder kaarsje meer in de chanoekia, iedere chanoekia die wordt aangestoken, vormt een krachtig bewijs dat het Joodse volk leeft, leeft met haar tradities, voorschriften en waarden; toen in de tijd van de tempel, nu en nog tot in lengte van jaren. 

Als we kijken naar de aangestoken Chanoekalichtjes, en even onze gedachten laten gaan over wat we zonet hebben gedaan, dan is dat misschien iets om eens verder over na te denken. Realisme, ja; eigen inzet, zelf iets bereiken in ons eigen leven – ja. Met in het verlengde daarvan de eigen inzet voor de samenleving om ons heen. En wonderen? Daarin geloven we óók! 

Na de traumatische Eerste Wereldoorlog hebben we getracht een betere wereld te creëren. We dachten grote stappen te nemen richting beschaafd zijn en lessen uit deze verschrikkelijke oorlog te hebben getrokken. En toen kwam Hitler en zonk de mensheid nog heel veel dieper. We bleken niet in staat de waarschuwingssignalen, die er wel degelijk waren, te zien. Sterker nog – ‘we’ hebben ze genegeerd, ondanks de enkele roepende in de woestijn.

Daarom is de periode van vóór en tijdens de Tweede Wereldoorlog het ijkpunt geworden voor ons moreel kompas. Deze extreme periode in onze recente geschiedenis is ons referentiekader geworden, met daarbij het heilige voornemen dat dit ‘Nooit Meer’ zou (kunnen) gebeuren.

De periode van het nazisme, de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust zitten voortdurend in ons achterhoofd, mede omdat we bang zijn de waarschuwingssignalen niet tijdig te herkennen. Zien we signalen dat de fundamenten van de democratie worden aangetast? Dan gaan onmiddellijk de alarmbellen af. Populisme, fascististoïde of fascistische tendensen, xenofobie – we zijn alert.

Constant wordt gewezen op overeenkomsten, constant zijn we vergelijkingen aan het trekken. Soms lijkt het echter alsof we de grip op de juiste vergelijking kwijtraken. We trekken vergelijkingen die buitenproportioneel zijn. Het gevolg is dat discussie of verschil van mening niet mogelijk zijn, terwijl dat essentieel is voor een democratische samenleving. Het vermogen om onderscheid te maken tussen fatsoenlijke discussie en elkaar bestempelen als het ultieme kwaad, lijkt te zijn verdwenen. En zo zagen we aan de poten van een open, democratische samenleving: het recht op eigen mening, zaken vanuit verschillende invalshoeken bekijken en (over)wegen. Kortom: de dialoog.

Juist om de zo belangrijke waarschuwingssignalen te kunnen blijven onderkennen en aanvoelen, en ze naar waarde te kunnen schatten, moeten wij voorzichtig en terughoudend zijn wanneer we zaken niet alleen vergelijken, maar gelijkstellen aan het ultieme kwaad. Opdat we het gebouw waaraan wij al ruim 75 jaar bouwen en verbouwen, kunnen blijven beschermen.

Premier Rutte en minister De Jonge als nazi’s afbeelden. De Jodenster als symbool gebruiken bij een protest en daarmee onze situatie nú – onder de coronamaatregelen – gelijkstellen aan toen. De avondklok gelijkstellen aan maatregelen tijdens de nazibezetting en onze situatie met die van Anne Frank in het Achterhuis. Beweren dat de problemen van de boeren even erg zijn als de Jodenvervolging ‘omdat men als groep wordt weggezet’. Israëlische soldaten nazi’s en Gaza een concentratiekamp noemen. De SS erbij halen om journalisten te bekritiseren.

Al deze vergelijkingen zijn pijnlijk voor mensen bij wie de herinnering aan toen nog levend is, omdat zij – of hun (groot)ouders – er de directe of indirecte slachtoffers van waren. Deze vergelijkingen zijn niet alleen pijnlijk, ze zijn ook gevaarlijk, want zij vervormen onze kijk op de geschiedenis en tasten onze kennis aan. Zij leiden tot trivialisering van de gebeurtenissen en het leed van toen. De vraag rijst of degenen die dergelijke vergelijkingen trekken, enig idee hebben van de verschrikkingen van toen: razzia’s, honger, angst, het ontnemen van de vrijheid van beweging, laat staan die van meningsuiting, en meer.

De Israëlische schrijver Amos Oz verwoordde het treffend: „Het moeilijkste deel van het morele werk is het onderscheid maken tussen de gradaties van het kwaad. Want het kwaad bestaat in vele gradaties [...] wie geen onderscheid kan maken tussen de verschillende gradaties van het kwaad, kan ongewild een dienaar van het kwaad worden. Dat is mijn eigen morele imperatief: let op de verschillen tussen erg, erger en ergst.”

Vergelijkingen trekken met het nazisme is gevaarlijk. Het tast ons begrip van, en gevoel bij de oorlog, bezetting en de Holocaust aan. Onze perceptie van die periode vervormt en vervaagt.

Hier ligt de kiem van een hardnekkig groeiend verschijnsel: de bagatellisering van de verschrikkingen van het naziregime, van de Jodenvervolging, van de Holocaust. De avondklok is wellicht vervelend, maar beslist niet te vergelijken met het leven onder bezetting. Dit geldt ook voor de andere vergelijkingen. Als we het verschil niet meer zien, verdwijnen zowel ons moreel historisch besef als ons vermogen om het kwaad, in al zijn gradaties – dus ook de ultieme – te onderkennen als het zich voordoet in het hier en nu.

Op 22 maart a.s. vanaf 20.00 uur organiseert het OJEC weer een webinar!
Meer informatie kunt u lezen in onze nieuwsbrief die vandaag verschenen is.

U kunt zich aanmelden voor dit webinar via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. 
Hier kunt u zich tevens aanmelden voor onze - tweemaandelijkse - nieuwsbrieven, mocht u deze nog niet ontvangen. 

Het is guur buiten. En niet alleen daar. Terwijl de wereld met het coronavirus worstelt, staat in  Nederland de barometer op storm rondom Forum voor Democratie, en daarin vooral Thierry Baudet. Geenstijl.nl bond de kat de bel aan met een lang artikel:  https://www.geenstijl.nl/5156539/het-onverholen-antisemitisme-van-thierry-baudet-een-tijdlijn-van-getuigenissen/

Nu is GeenStijl voor ons niet bepaald meteen een betrouwbare bron, maar in dit geval zijn er veel betrokkenen die de inhoud van het artikel bevestigen. Binnen FvD is de strijd losgebarsten, niet alleen over de vraag wie de touwtjes in handen heeft, maar vooral over het gedachtegoed van Thierry Baudet zelf. Er zijn allerlei uitingen van Baudet naar buiten gekomen die je moeilijk anders dan antisemitisch kunt duiden.

Antisemitisme is als een veenbrand en je weet niet waar de brand bovengronds zal komen. Inmiddels is de breuk in Forum zo’n plek waar de ellende bovengronds komt. Antisemitische uitspraken kun je aanpakken. Je kunt het gedachtegoed dat erin wordt verwoord, fileren. Niet dat het veel helpt in de bestrijding ervan, maar je weet waarop je alert moet zijn. Veel ingewikkelder en bedreigender is het ‘kleine’ antisemitisme. Verstopt in antizionisme of in grappen. Het laatste boek van Ewoud Sanders, ‘Lachen om Levie. Komisch bedoeld antisemitisme’ (Walburgpers, 2020) legt de schijnbaar onschuldige humor bloot. Bij bruiloften en partijen. Maar ook aan de bar en in de huiskamer. Een humoristisch mens is nauwelijks te vangen. Dat alles bij elkaar genomen, is zomaar een voedingsbodem voor Jodenhaat. Vandaar dat we opmerkingen die gemaakt zijn in de privé-sfeer niet als onbelangrijk weg moeten zetten of bagatelliseren. Juist in deze intieme sfeer met vrienden, aan tafel na het genot van een glas wijn maakt een verkeerde opmerking misschien wel juist pijnlijk duidelijk wie de persoon in essentie is.

Het is raadselachtig dat de onderstroom van het antisemitisme nú pas echt een issue is. De partij van Baudet is niet zozeer door interne ruzies over beleid te gronde gegaan, maar doordat velen het zinkende schip haastig verlieten. Daarover kun je verschillend denken. Je kunt redeneren dat ze de partij verlaten omdat ze hebben ontdekt dat er grenzen zijn. Wat ook mogelijk is, dat ze niet publiek geassocieerd wilden worden met antisemitisme. Hèn niet gezien. Met alle ellende van dien als het mensen met antisemitische denkbeelden betreft. In dat geval komen deze vluchtende partijgangers op allerlei andere plekken terecht en infiltreren die met hun bepaald niet frisse gedachtegoed. Ze waren Baudets vrienden toen er banen waren te verdelen. Het gaat in de politiek doorgaans om weinig anders dan macht. Baudet verwoordde het in een radioprogramma als volgt: ‘De mensen die me nu een mes in de rug steken, zijn zij die hun positie aan mij te danken hebben.’ Daarin heeft hij helaas gelijk. Het is überhaupt zo dat je in je breekbare momenten niet bang hoeft te zijn voor degenen die je kritisch terzijde stonden, maar voor degenen die iets aan je te danken hebben. Die willen niet met je in verband worden gebracht. Dat had hij zich overigens eerder kunnen bedenken. Een beetje Bijbellezen kan in dezen geen kwaad. Overigens heeft de laatste bel voor Baudet nog niet geklonken. De ledenraadpleging kan hem weer aan het stuur brengen. Als men gaat voor inhoud  –  en dat is nauwelijks te verwachten – wordt hij weggestemd, maar zijn achterban bestaat voor een groot deel uit jongeren. Die vallen op Baudets charisma en dat blijft, ook zonder inhoud.

Niet alleen Baudet moet nu snel tegen de klok schaken om het vege lijf te redden. De Leidse juristen werden langzaam wakker en ontdekten dat collega Paul Cliteur mogelijk de vermeende onschuld speelde. Ze publiceerden afgelopen week een open brief ‘tegen antisemitisme, racisme en discriminatie en het bagatelliseren of normaliseren daarvan.’ De brief gaat verder: ‘Daarom staan wij op en spreken we er onze afschuw over uit. In de geest van Cleveringa doen we er niet het zwijgen toe, maar openen we het gesprek hierover, met elkaar, met onze studenten, met de samenleving. Zonder rancune, vooroordeel of superioriteitsgevoel, maar op basis van feiten en met erkenning van gelijkheid van een ieder.’ ‘Het gesprek erover openen’ is veelbelovend en positief. Maar belofte maakt schuld. Hetzelfde geldt voor synagoge en kerk. De synagogale besturen stonden afgelopen week niet op de kop. De vraag is wat dat betekent. Wacht men op een correctie vanuit de maatschappij? Of moet de Joodse gemeenschap deze kar trekken? De kerken hebben nog niet van zich laten horen. Ook bij de politiek blijft het stil. Wie wacht op wie?

Natuurlijk zijn er individuele reacties, maar die betreffen vooral openbare uitspraken die door derden gehoord zouden zijn, zoals spelen met holocaustontkenning en de idee dat de Tweede Wereldoorlog een strijd tussen Duitsland en de Joden zou zijn. Dat is zo apert onzinnig, dat mensen eroverheen rollen. Hoewel de vraag inmiddels rijst of het NIOD en aanverwante organisaties niet expliciet deze onzinnige argumenten moeten gaan adresseren en weerleggen, nu deze helaas aan populariteit gaan winnen. Deze grote zaken leiden de aandacht af van het ondergrondse en het kleine antisemitisme. Het zijn de kleine vossen die de wijngaarden bederven (Hoogl. 2:15). Het doordrenkt bijna onmerkbaar de geest en druppelt door naar de rest van het sociale weefsel.

Het is moeilijk daar stelling tegen te nemen. Je kunt er alleen gesprek tegenoverstellen, iets dat Leiden nu toezegt, zoals men ook onderzoek toezegt. En op basis daarvan strenge maatregelen. Ter plekke oplaaiende brandjes blussen is nuttig, maar daarmee dooft men de veenbrand niet. En aan het toegezegde gesprek doen we graag mee.

Namens het Overlegorgaan van Joden en Christenen (OJEC), Leo Mock, Piet van Midden, Elja Schwarz.