Op 11 september 2023 vindt de jaarlijkse Ontmoetingsdag Kerk & Israël plaats. Deze keer staat het thema anti-judaïsme centraal. Een groot aantal deskundigen laat hun licht op dit thema schijnen waardoor de aanwezigen ontdekken wat anti-judaïsme is, waar het vandaan komt en hoe dit zich heeft genesteld in de vroege kerk. Ook wordt er stilgestaan bij hoe dit nog steeds doorwerkt in de huidige tijd. 

Onder anti-judaïsme wordt verstaan het anti-Joodse denken en handelen. Dit betreft veralgemeniserende negatieve beelden vanuit Jodenhaat. (In onderscheid van antisemitisme dat later is ontstaan – deze term wordt gebruikt vanaf 1875.) Op deze ontmoetingsdag ligt de focus op anti-judaïsme binnen de kerk(dienst). 

Programma

10.00 uur - Inloop met koffie of thee

10.30 uur - Welkom en toelichting (dagvoorzitter Koos Snaterse) & opening door dr. Eeuwout Klootwijk

10.45 uur - Prof. dr. Riemer Roukema, ‘Het ontstaan van anti-judaïstisch bijbellezen in de vroege kerk’.
Met voorbeelden van bijbelteksten uit het Nieuwe Testament, waarvan de uitleg in preken een negatieve beeldvorming in de hand werkte en als wapens tegen Joden werden ingezet. Gevolgd door een gesprek met de aanwezigen.

11.20 uur - Dr. Lieve Teugels, ‘Farizeeën: Huichelaars of heiligen?’
Wie waren Farizeeën nu precies? Wat beoogden zij? Wat is hun waardevolle bijdrage? Welke interne kritiek was er? Hoe discussieerden zij met elkaar? Hoe moeten we de verhouding tussen Jezus en de Farizeeën duiden?
Gevolgd door een gesprek met de aanwezigen.

11.55 uur - Dr. Ewoud Sanders, 'Beeldvorming over joden in Nederlandstalige jeugdverhalen, 1782-heden'
In woord en beeld weergeven waar en hoe anti-judaïsme voorkomt in hedendaagse kinder- en jeugdliteratuur.
Gevolgd door een gesprek met de aanwezigen.

12.30 uur - Lunch

13.30 uur - Ds. Bart Gijsbertsen, ‘Waar herkennen we anti-judaïsme in de kerk(dienst) vandaag?’
Welke gevolgen herkennen wij in onze kerk(diensten)? Van concrete voorbeelden van anti-judaïstische bijbeluitleg tot het verzwijgen van Israël in de kerk(diensten).

14.05 uur - Dr. Leo Mock, ‘Wat zien Joden als zij meekijken in de spiegel van de Kerk?’
Zijn er beelden, gezegden, spreekwijzen, uitdrukkingen in de kerk die voor Joden negatief zijn? Wat horen en zien Joden als zij contact hebben met christenen? Wat doet hen daarin pijn?
Gevolgd door een gesprek met de aanwezigen.

14.40 uur - Afsluiting

Aanmelden: kan via deze link.

Bron: PKN

Van 25-27 oktober wordt in de Abdij van Berne in Heeswijk-Dinther Jezus, Pasen en de ‘joden’ in het Johannesevangelie georganiseerd: een driedaagse studieconferentie over de verhouding van Jezus tot “de Joden” in het Johannesevangelie, en daarmee samenhangend de vraag naar de eventuele anti-joodse tendens van dit evangelie, en de lezingen uit de Bijbel tijdens de Goede Week en Pasen. De conferentie is een initiatief van de Katholieke Raad voor het Jodendom (KRJ).

Vooraf: Wat je even moet weten, is dat de PKN een ‘gelukwens’ heeft gestuurd aan de Joodse Gemeenschap om die te feliciteren met ‘75 jaar Israël’. Daaraan ging een correcte gelukwens van de Rooms Katholieke Kerk vooraf. Ik denk dat de PKN gedacht heeft: ‘Nu kunnen wij niet achterblijven’.

Door: Piet van Midden

Ik zou de felicitatie van de PKN gewoon terugsturen. Het is geen gelukwens. Het hart van de PKN ligt helemaal niet bij Israël. Het doet me denken aan de man die vóór me in de rij een bruidspaar kwam feliciteren. Hij gaf een hand en zei: "Hartelijk gefeliciteerd. Maar hoe zal je ex-vrouw zich vandaag voelen?" De bruidegom reageerde snoeihard: "We proberen te vergeten dat jij hier vandaag bent geweest."

Ik hoop dat de Joodse gemeenschap weet dat heel veel christenen binnen de PKN zich schamen voor hun kerkleiding. In 1948 rolde de hele Arabisch wereld over de zojuist opgerichte staat Israël heen. Het was niet Israël die die oorlog zocht. Er was een verdelingsplan door de VN opgesteld, inclusief Jeruzalem, waarmee Israël akkoord was gegaan. De Arabische partijen niet. Ze zouden Israël de zee in drijven. Dat is trouwens nog steeds de diepe wens van de militante Palestijnse wereld. Israël moet onderhandelen met een partij die maar één ding wil: de Joodse staat van de kaart vegen. Hoe voelt dat, zo’n tafel?

Daarvan is de gewone Palestijn van vandaag de dupe. Er zijn vooral verliezers als je oorlog zoekt. Mensen van je eigen volk zijn zomaar eerste slachtoffers. Al die zielige plaatjes die de PKN op het internet heeft gezet, die suggereren dat Israël de Arabische bevolking het land heeft uitgejaagd, vertellen het ware verhaal niet. Wat de wereld met Joden wil, weten we sinds de Holocaust helaas overduidelijk. En de Joden zijn terecht op hun hoede. Als de vos de passie preekt, boer let op je kippen.

Piet van Midden is voorzitter van het OJEC

Op zondagavond 15 mei wordt er in de Maartenskerk in Doorn een Hebreeuwse Psalmzangavond georganiseerd: een avond over de Psalmen zoals ze in de joodse traditie worden gezongen met chazan (voorzanger) Gilad Nezer, dr. Hanna Rijken en prof. Klaas Spronk. De avond wordt afgesloten met een gezongen avondgebed.

Hebreeuwse Psalmen
Deze zangavond staat in het teken van Hebreeuwse gezongen psalmen en hoe deze Psalmen klinken in de joodse eredienst. Gastspreker is chazan Gilad Nezer. Nezer is zanger van het Nederlands Kamerkoor en daarnaast leidt hij als chazan (voorzanger) de eredienst van de Liberale Joodse Gemeente in Amsterdam. Met deze brede muzikale achtergrond heeft hij een unieke blik ontwikkeld op de psalmen en de rijkdom aan muzikale interpretaties door de eeuwen heen. Tijdens de avond is er ook gelegenheid om zelf Hebreeuwse psalmen te leren zingen. 

Programma

• 19.10 - 19.30 uur: deuren open
• 19.30 - 20.15 uur: deel I: interview Gilad Nezer door dr. Hanna Rijken en inleiding prof. Klaas Spronk
• 20.15 - 20.30 uur: pauze
• 20.30 - 21.15 uur: deel II Hebreeuwse psalmen zingen
• 21.15 - 21.45 uur: gezongen avondgebed

Praktische informatie
Locatie: Maartenskerk, Kerkplein, Doorn
Kosten: € 5 per persoon, dit is inclusief een kopje koffie of thee in de pauze.
De avond is onderdeel van de tweedaagse cursus 'De geest van de Psalmen' uit het nascholingsaanbod van de PThU voor predikanten van de Protestantse Kerk in Nederland. Nadrukkelijk is deze avond ook open voor anderen met belangstelling voor Psalmen.
Aanmelden: kan hier

Bron: PThU

Bij uitgeverij Van Warven in Kampen verscheen onlangs De ziel van Catharina van Harry Smit en Judith Boekel Smit. Dick Hage las het boek en schreef onderstaande recensie. 

Door: Dick Hage

Bij sommige passages is het of je er zelf bij bent. Vooral de onderduikverhalen van Catharina zijn goed geschreven. Door het boek besef je hoe de oorlog heeft doorgewerkt en nog doorwerkt in de levens van kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen. De generatie die de verschrikkingen van de oorlog meemaakte heeft er over gezwegen en richtte de blik op de toekomst. Dat het er op neerkomt dat 100.000 (!) Nederlanders door de Duitsers in de kampen zijn vermoord, kwam in de tweede helft van de vorige eeuw niet naar boven. 28.000 Joodse Nederlanders zijn ondergedoken, waarvan 16.000 het hebben overleefd.

De auteurs Harry Smit en zijn dochter Judith Boekel Smit hebben hun eigen verhalen geweven door het aangrijpende relaas van hun moeder en oma, Catharina, over haar onderduikperiode. Je beseft dat Catharina in de onderduikgezinnen waar zij als 15-jarig meisje terechtkwam gewoon niets kon doen, alleen maar accepteren en doen wat er verlangd werd. Zij was Joods opgevoed en kwam terecht in christelijke omgevingen van helpende mensen. Diverse keren kreeg ze een andere naam. Alsof dat niks was.

Na verraad een nieuw onderduikadres vinden was niet gemakkelijk. Zo beschrijft Catharina ook een boer die niet uit angst voor de Duitsers een Joods onderduikertje niet wilde helpen, maar hij wilde haar niet bij hem laten onderduiken omdat de Joden nu straf kregen van God en daarin mocht geen verandering worden gebracht.

Catharina’s oudere zus was tijdens de oorlog christelijk geworden en liet zich dopen in 1944. Catharina zelf beschrijft hoe zij geleidelijk ingewijd raakte in de kerk en gelijk na de oorlog werd gedoopt. Gelukkig begreep haar moeder dat ze moeilijk haar kinderen de deur zou kunnen wijzen na de oorlog. Maar veelal braken Joden met de familieleden die zich tijdens of na de oorlog hadden laten dopen.

Harry zelf groeide op in een gereformeerd gezin waar geen enkel actief Joods leven was. Zijn moeders familie was in de kampen vermoord. Hij ging Theologie studeren en kwam daar zijn vrouw tegen. Harry’s dochter Judith groeide op als dochter van twee gereformeerde dominees, werd gedoopt en deed als 18-jarige belijdenis, zij beschrijft haar zoektocht naar haar Joodse identiteit.

Harry’s jongste broer Luuc sloot zich aan bij de Joodse gemeente in Zeeland en ging naar sjoel. Hij vierde de Sjabbat en de joodse feestdagen en had zelfs thuis een koosjere huishouding.

Je zou het boek samen met je vader moeten lezen of leen het uit aan je dochter. Verplicht op de boekenlijst van sociaal werkers die met oorlogstrauma’s te maken krijgen, zou ik zeggen. Omdat het zoveel verschillende gezichtspunten omvat.

Ik heb nog een tip voor je als lezer. Zelf ontdekte ik pas op bladzijde 106 dat de foto’s achterin het boek erg kunnen helpen om je een beeld te vormen van wie nou eigenlijk wie is in zo’n hele familie. Ook de stambomen voorin het boek zijn daarbij heel behulpzaam.

Boekgegevens:
Titel: De Ziel van Catharina | Auteurs: Judith Boekel-Smit, Harry Smit & Catharina Keizer | Uitgeverij: Van Warven | ISBN: 978 94 93288 56 0 | Prijs: € 22,95 | Voor meer info: klik hier.

Dick Hage is bestuurslid en webmaster van Stichting PaRDeS. Bovenstaande recensie werd eerder geplaatst op www.stichtingpardes.nl. 

Aan het eind van het jaar wordt er door de Katholieke Raad voor het Jodendom een studiereis voor docenten uit het voortgezet onderwijs georganiseerd naar Auschwitz en Krakau. De reis zal plaatsvinden van donderdag 23 november t/m maandag 27 november.

We beginnen de reis in Oświęcim waar we een uitgebreid bezoek zullen brengen aan voormalig concentratiekamp Auschwitz. Daarna reizen we door naar Kraków waar we in een hotel in de joodse wijk verblijven en meer over het joodse heden en verleden van deze omgeving zullen ontdekken.

We verblijven de eerste dagen in een dialoogcentrum wat ruimte geeft om met elkaar in gesprek te gaan over onze ervaringen. Er worden verschillende momenten vrijgemaakt voor bezinning en reflectie. Zo kunnen we met elkaar ontdekken wat het verleden voor ons persoonlijk betekent en hoe wij hier als onderwijsprofessionals mee aan de slag willen gaan.

Voorlopig programma
Dag 1: Vliegreis naar Polen. Aankomst in het dialoogcentrum in Oświęcim en een voorbereidend gesprek op ons bezoek aan het voormalig concentratiekamp Auschwitz.
Dag 2: Bezoek aan het voormalig concentratiekamp (Auschwitz I en Auschwitz Birkenau) en een moment voor het delen van ervaringen, reflectie en bezinning in de avond.
Dag 3: Napraten over onze persoonlijke ervaringen en de betekenis hiervan voor ons werk in het onderwijs. Daarna reizen we door naar Kraków waar we de Schindlerfabriek bezoeken. De avond is vrij.
Dag 4: Vrije ochtend. Na een gezamenlijke lunch in de joodse wijk, maken we een historische stadswandeling met een gids. De avond is vrij.
Dag 5: Bezoek aan Galicia Jewish Museum (fototentoonstelling). Terugreis naar Nederland.

Praktische zaken
– Deze reis is bedoeld voor docenten in het voortgezet onderwijs, in het bijzonder voor docenten die lesgeven in de vakken levensbeschouwing/godsdienst, geschiedenis en maatschappijleer. Het heeft de voorkeur om met meerdere collega’s van één school te reizen om de ervaring te delen.
– De reis kost 650 euro per persoon. Je slaapt in principe met twee personen op één kamer. Het boeken van een eenpersoonskamer kan bij bijzondere redenen in overleg.
– In Oświęcim zijn alle maaltijden inbegrepen. In Kraków is het ontbijt inbegrepen.
– Vliegreis (incl. handbagage) en vervoer ter plaatse zijn inbegrepen.

Aanmelding
Deze reis wordt georganiseerd door Günther Sturms (Katholieke Raad voor het Jodendom), Pauline Kraakman-Lokhorst (docent Emmauscollege Rotterdam) en Anoek Swinkels (docent Eckartcollege Eindhoven).
Kijk voor meer informatie op: https://katholiekeraadjodendom.nl/.
Je kunt jezelf aanmelden tot en met 15 juni 2023.
Als je nog vragen hebt of als je wilt aanmelden, mail je naar: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Ervaring
“Toen ik naar Auschwitz en Krakau afreisde afgelopen december, wist ik niet goed wat ik moest verwachten. Ik zou naar de donkerste plek op aarde gaan. De plek waar massavernietiging heeft plaatsgevonden. Ik besloot het op me af te laten komen. Het was een plek die ik voor mijn gevoel eens bezocht moest hebben, om het betekenis te geven in het samenleven van vandaag de dag. Het bezoek aan Auschwitz raakte me. Deze plek heeft zoveel te vertellen. Ik voelde het verleden. Ik vond het moeilijk om woorden te vinden voor de overblijfselen van de verschrikkingen die ik had gezien. Maar ik voelde dat ik, wat ik die dag had beleefd, door moest geven. Het was voor mij een ervaring om nooit te vergeten, een oproep voor het geweten en een vraag naar dankbaarheid. Het is belangrijk om met elkaar in gesprek te blijven over hoe we als mensen in het leven staan, welke keuzes we maken en waarom, dat we naar elkaar luisteren en altijd blijven nadenken over hoe we handelen en met elkaar om willen gaan. ‘Those who do not remember the past are condemned to repeat it.’

Daarom wilde ik naar aanleiding van mijn ervaring met mijn leerlingen in gesprek gaan. Tijdens de reis, terwijl we het pad naar de gaskamers afliepen, vroeg ik een van mijn medereizigers, ook docent, hoe ik ooit aan mijn leerlingen kon overdragen wat wij op dat moment voelden. Hij was al eerder naar Auschwitz geweest en verzekerde me dat een verhaal met beleving bij mijn leerlingen binnen zou komen. Dat was ook zo. Het verhaal sloeg aan in mijn klassen. Ik liet met foto’s zien wat ik op mijn reis ervaren had. De leerlingen werden stil van mijn verhaal. Ze waren nieuwsgierig, geboeid en betrokken. Het was een mooie aanleiding om met elkaar in gesprek te gaan over een gevoelig onderwerp, waardoor we samen met elkaar en van elkaar kunnen leren. Niet alleen over de vernedering en de pijn in Auschwitz, maar ook over de hoop en het leven na de oorlog. Ik gun meer docenten deze ervaring, die zij weer met hun leerlingen kunnen delen. Het was een bijzondere reis die mij zowel op persoonlijk als op professioneel vlak veel gebracht heeft. Toen ik 5 december thuis kwam, zei ik dat ik nooit meer terug zou gaan naar deze donkere plek. Maar dit jaar ga ik weer om mijn ervaring door te kunnen geven.”

Anoek Swinkels