In september 2022 verscheen de Nederlandse vertaling van veel gebundelde teksten die de bekende Engelse rabbijn Jonathan Sacks (1948-2020) heeft uitgesproken en geschreven. Het is in meer dan een opzicht een historisch document.

Door: Cor Sinnema

Het voorwoord van de bundel werd geschreven door prins Charles, die zich nu inmiddels koning kan noemen van het Verenigd Koninkrijk en hoofd van het Gemenebest van Naties. Sacks en Charles zijn beiden geboren in het jaar waarin de staat Israël werd opgericht, en ze blijken elkaar gekend te hebben. Sacks was een zeer gewaardeerde geestelijk leider en heeft over veel zaken zijn visie en inzichten gedeeld. Charles bevond zich geregeld onder het gehoor van Sacks. De oudste bijdrage in het boek is de toespraak die hij heeft gehouden bij gelegenheid van zijn installatie als zesde opperrabbijn op 1 september 1991; de laatste is een radiobijdrage van 15 mei 2020 over de coronapandemie.

De bundel is er gekomen dankzij het Fonds voor het Erfgoed van Rabbijn Sacks en bestaat uit vijf delen. Het eerste deel is een selectie van 27 transcripties van de korte radiorubriek Thought for he Day op BBC Radio 4. Deel 2 bevat 25 geselecteerde columns die Sacks heeft geschreven voor dagblad The Times, het derde is een serie van 14 losse artikelen die voor verschillende kranten en tijdschriften zijn geschreven; in het vierde staan 10 toespraken die Sacks als lid van het Hogerhuis heeft gehouden en in het vijfde vinden we 15 toespraken en lezingen die Sacks bij diverse gelegenheden heeft uitgesproken. Het boek besluit met een overzicht van al zijn 38 gepubliceerde werken en een Index van 17 bladzijden met een alfabetisch overzicht en verwijzing naar de pagina’s waarop deze aan de orde komen.

Die onderwerpen zijn, zoals gebruikelijk bij Sacks, heel uiteenlopend. Naast (inter)religieuze thema’s komen namen van bekende personen langs uit de Bijbel en de geschiedenis, onder wie bekende rabbijnen en moderne wetenschappers. Hij bespreekt actuele politieke en maatschappelijke kwesties, van kruistochten en Holocaust, economie en politiek, en immigratie tot en met het coronavirus. Hier ligt de kracht van Sacks. Hij slaagt er in om eeuwenoude Bijbelteksten op een heldere, verfrissende manier te verbinden met de actualiteit van vandaag. Hij onderkent het geloofsverval en de veranderingen in de cultuur en weet behalve zijn geloofsgenoten ook andere mensen hoop te geven en perspectief. Hij is een moderne denker die we nu een influencer zouden noemen. Aardig vond ik te lezen dat hij, toen hij uitleg had gegeven aan Gorbatsjov over de betekenis van de Chanoeka-kaarsen, tot hem had gezegd: ‘U hebt ze hun vrijheid teruggegeven, dus nu maakt u ook deel uit van dat verhaal.’ Toen de tolk het antwoord vertaalde, bloosde president Gorbatsjov.

Kortom: een inspirerende bundel voor ieder die de uitdaging voelt om (joodse) religie te verbinden met de maatschappelijke vragen van vandaag. Mensen die werkzaam zijn in opvoeding en onderwijs, pastoraat en politiek en natuurlijke alle andere geïnteresseerden: “Je hebt een leger nodig om een land te verdedigen. Maar je hebt scholen nodig om een beschaving te verdedigen. Je hebt onderwijs nodig als het gesprek tussen de generaties.”

Boekgegevens
Jonathan Sacks. De kracht van ideeën. Woorden van geloof en wijsheid. KokBoekencentrum Uitgevers/Utrecht, 2022, ISBN 9789043538145, 352 blz., € 32,99

Cor Sinnema is permanent diaken voor het bisdom ‘s-Hertogenbosch

Op initiatief van de Nederlandse bisschoppen wordt in Nederland, evenals in vele andere Europese landen, jaarlijks in januari de Dag van het Jodendom gehouden. Dit jaar is het thema: ‘Sterke’ vrouwen.

Thema ‘Sterke’ vrouwen in de Bijbel
Vrouwen spelen een belangrijke rol in Tenach. Denk bijv. aan de vier Aartsmoeders Sara, Rachel, Rivka en Lea. In Talmoed en rabbijnse geschriften hebben zij betekenis gekregen. In Spreuken 31:10 lezen we over een ‘sterke’ vrouw. Een kritische beschouwing leert ons dat de betekenis van het Hebreeuwse woord chajil veel diepgaander is dan ‘sterk’. Het kan ook betekenen: nobel, krachtig, capabel, kloek, rijk, strijdbaar… Wat vrouwen in Tenach zeggen en doen geeft zicht op een diepere betekenis van het menszijn. De vrouwen in het Nieuwe Testament, vele vaak zonder naam, zijn ook van grote betekenis. Het waren in alle evangeliën vrouwen die de eerste getuigen waren van de opstanding. Onder hen Maria van Magdala, die in de latere beeldvorming veel gezichten heeft gekregen, van hoer tot heilige. Misschien wel de bekendste vrouw is Maria, de moeder van Jezus. Een vrouw die ziet, herkent, vertrouwt en doet. De ‘sterke’ vrouw roept ons, vrouwen én mannen, op onze verantwoordelijkheid te nemen.

Studiemiddag
Als aanzet tot nadenken en discussie over bovenstaand thema organiseert het Bisdom Groningen-Leeuwarden op zondag 22 januari 2023 een studiemiddag in de Synagoge Folkingestraat te Groningen.
Sprekers zijn Prof. dr. Irene E. Zwiep, hoogleraar Hebreeuwse, Aramese en Syrische talen en culturen, Universiteit van Amsterdam en Dr. Joke Brinkhof, exegeet

Programma
14.30 – 15.00 uur: Ontvangst met koffie of thee
15.00 – 15.05 uur: Begroeting en openingswoord
15.05 – 15.40 uur: Prof. dr. Irene Zwiep: Achter elke ‘sterke’ vrouw…
Joodse moeders in Tenach en midrasj
15.40 – 15.50 uur: Intermezzo
15.50 – 16.25 uur: dr. Joke Brinkhof: ‘Sterke’ vrouwen, portretten
uit het Nieuwe Testament en de christelijke traditie
16.25 – 16.40 uur: Gelegenheid tot het stellen van vragen aan
beide sprekers
16.40 – 17.00 uur: Napraten met een drankje of sapje
17.00 uur: Sluiting

Wij hopen van harte u op 22 januari 2023 te mogen begroeten. De toegang is gratis. Een vrijwillige bijdrage wordt op prijs gesteld. In verband met de praktische organisatie vragen wij u zich z.s.m. aan
te melden bij:

Secretariaat Bisdom Groningen-Leeuwarden,
Mevr. Lisette Winter, Ubbo Emmiussingel 79, 9711 BG Groningen, tel. 050-4065888
of via e-mail: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..

Locatie
Synagoge Groningen, Folkingestraat 60, Groningen. De Synagoge ligt op loopafstand van NS-station Groningen en het Busstation. Over de Museumbrug loopt u rechtdoor de Folkingestraat in.
In Groningen geldt ook op zondag betaald parkeren

Bron: Bisdom Groningen-Leeuwarden | Foto: Pixabay

Beste vrienden,

Het was een bewogen jaar: 2022. Het doek leek te vallen voor organisaties als het OJEC. Maar we zijn er weer. We lijken corona achter ons te hebben en we gaan verder waar we gebleven waren. Wat staat er op het programma?

In algemene zin willen we natuurlijk bereiken dat de Joods-christelijke dialoog meer aandacht krijgt bij het brede publiek en intern bij de aangesloten organisaties. Daarmee houdt de inhoudelijke interreligieuze dialoog het primaat en is het belangrijk te weten wat hierover in onze respectievelijke achterbannen speelt.

Deze ambitie vinden jullie ook terug in de activiteiten het komend jaar.

1. Vier landelijke bijeenkomsten
We organiseren opnieuw vier bijeenkomsten waarin de Joods-christelijke dialoog centraal staat. Net als afgelopen jaar kan een actuele gebeurtenis aanleiding zijn om zo’n onderwerp vanuit Joodse of Christelijke achtergrond te beschouwen. Anderzijds kan ook één van onze participanten een onderwerp naar voren brengen voor nadere beschouwing.

2. ‘Van Altaar tot Zegen’
Er wordt gewerkt aan een publicatie waarin bekende al dan niet controversiële religieuze begrippen vanuit Joodse en Christelijke kant bij elkaar worden gebracht. Zoals ‘Altaar’ (zegt veel mensen niets) of ‘Zegen’ (zegt veel mensen nog minder). Thema’ die in de genoemde publicatie bij elkaar zijn gebracht, kunnen ook goed dienen als onderwerp voor een bijeenkomst in het land. Het aardige is: u zou ons heel goed kunnen helpen door thema’s aan te dragen. Welk begrip moet in het boek?

3. Leren & Vieren komt terug!
Het is een begrip voor degenen die al een poosje meedraaien in het OJEC en daaromheen. Jarenlang was het Leren & Vieren-weekend één van onze belangrijkste activiteiten om de Joods-christelijke dialoog vorm te geven. Wat moeten jullie je daarbij voorstellen?  Een weekend, ergens op de Veluwe, waarin we in een ongedwongen sfeer samen elkaars cultuur beleven. Van sabbat tot zondag: dan hebben we meteen een vorm van ontmoeting en onderwerp van gesprek. Het komende weekend is in maart, nadere informatie volgt snel.

4. De Joods-christelijke stem
Het dagelijks bestuur blijft alert op actuele gebeurtenissen die om een publieke reactie vragen. En dat zijn er nogal wat. Onze gezamenlijke stem telt! Dit kan in de vorm van een persbericht, een ingezonden stuk, een brief of een interview. Stil zitten is er in het OJEC niet bij. Of het moet gaan om het lezen van een goed boek. Bijvoorbeeld ‘De glimlach van het lam’ door David Grossman. Grossman heeft kortgeleden de Erasmusprijs gewonnen. Die werd hem overhandigd door de koning in het paleis op de Dam in Amsterdam. Het OJEC was erbij.

We hopen velen van jullie komend jaar weer te ontmoeten.

We wensen jullie een goed en gezond 2023.

Bestuur OJEC

Deze biografie van de bekende joodse hoogleraar psychiatrie Herman Meïr van Praag omvat 600 bladzijden in 34 hoofdstukken en eindigt met een aantal supplementen met de genealogie van Van Praag, een beknopt biografisch overzicht, zijn onderscheidingen, zijn voornaamste publicaties, een bibliografie en een personenregister.

Door: Cor Sinnema

Dit omvangrijke boek begint en eindigt met zijn jood-zijn. Dat gegeven tekent zijn hele leven, tot op de dag van vandaag. Zijn grootvader, Herman Maurits van Praag, was medeoprichter van de Nederlandse Zionistenbond. Zijn ouders, Marinus van Praag en Charlotte Leverpoll, waren niet-religieus, maar zelf is Herman ‘al jaren overtuigd joods (liberaal) gelovig’. Het gezin waarin hij opgroeide, ging vrijwel wekelijks naar de dierentuin in Rotterdam. Deze aandacht voor dieren heeft bij hem voorgoed een bijzondere belangstelling voor dieren gewekt. Zijn biograaf, Henk Haenen, vermoedt dat dieren bij hem ‘de belangstelling voor de relatie tussen het biologisch gefundeerde brein en het menselijk gedrag’ hebben ontwikkeld (blz. 120).

Voor de oorlog was Herman een verlegen, onzeker jongetje. Dat veranderde toen het gezin werd opgepakt en hij kamer-oudste werd in ‘kamp Barneveld’. In kamp Theresienstadt zorgde hij als staljongen voor de paarden. Vijftien jaar oud was hij toen hij samen met zijn ouders en zus Lieneke uit het kamp werd bevrijd. Hij is er sterker uitgekomen en besluit resoluut ‘iets van zijn leven te maken’.

Voor Herman blijkt het tot een ‘eeuwenoude joodse traditie’ te behoren om geneeskunde te studeren (blz. 125). ‘Biologische psychiatrie’ zou zijn onderzoeksterrein worden, het grensgebied tussen psychiatrie en neurologie. Zijn oorlogservaringen waren daarvoor de belangrijkste motivatie: “de eigen diepgaande existentiële ervaring op het grensvlak van leven en dood” (142). Hij zag verbanden tussen het gedrag van mensen en de werking van hun hersenen. Deze invalshoek was totaal nieuw in de psychiatrie. Dit verklaart de ondertitel van de biografie: Ooggetuige en revolutionair psychiater.

Uitgebreid volgt zijn biograaf hoe Van Praag de psychiatrie als wetenschap heeft geprobeerd te vernieuwen. In 1962 promoveert hij in Utrecht met een baanbekende dissertatie en werkt daarna als assistent in het Dijkzicht Ziekenhuis. In 1966 werkt hij als researcher met een eigen afdeling in Groningen en wordt daar in 1968 tot lector en in 1970 tot hoogleraar benoemd. Het kost Van Praag veel moeite om zijn ideeën over de relatie brein en gedrag te realiseren. De traditionele psychiatrie in Nederland was sterk psychoanalytisch en fenomenologisch georiënteerd. Toch ontstaat er langzamerhand enige acceptatie. Hij voelt zich geroepen mee te werken aan het zionistische ideaal als hij in 1976 ingaat op de uitnodiging om te komen werken in het Hadassah Ziekenhuis van de Hebrew University in Jeruzalem. Dat blijkt geen groot succes. Zonder zijn gezin en ook professioneel voelt hij zich erg eenzaam. Bovendien blijkt hij het Hebreeuws onvoldoende te beheersen.

Van 1982 tot 1992 woont Van Praag met zijn gezin in een voorstad van New York. Hij is hier uitgenodigd om zijn innovatieve en organisatorische ideeën en ervaring te ontplooien. Bij het management bestond de wens om neurobiologie te verbinden met psychiatrie. Hij kon er zijn paradigmavernieuwing verder uitwerken. De benoeming in New York brengt een nieuwe fase in de vormgeving van zijn joodse identiteit. Zijn vrouw, aan wie de biograaf een apart hoofdstuk wijdt,  was niet joods, maar ze kreeg er meer belangstelling voor toen ze aansluiting vonden bij de Beth-El synagoge van de Conservative Movement, waar Abraham Joshua Heschel een van de grote denkers was. Zijn geneeskundige loopbaan sluit hij af met een gewoon hoogleraarschap psychiatrie in Maastricht (1993-1997).

In hoofdstuk XX komen vier mensen aan het woord, die Herman van Praag typeren: een compagnon, een directe collega, een medewerker en zijn opvolger in Maastricht. Ook biograaf Haenen laat dan iets van zichzelf zien. Hij toont zich een fan en geestverwant van Van Praag en beschrijft hoe hij dat geworden is.

Na zijn afscheid als hoogleraar psychiatrie in 1998 komt hij in wat Haenen noemt een contemplatieve fase in zijn leven. Religie is volgens Van Praag het stiefkind van de psychiatrie en in universitaire kringen heerst een sterk atheïsme, terwijl mensen juist behoefte hebben aan de structuur en verticaliteit die religies bieden. Ook bij Van Praag komt er meer ruimte voor de verticale dimensie. Hij publiceert verschillende boeken over religie en menselijk gedrag, die alle getuigen van originaliteit. In zijn laatste boek: Mozes’ nalatenschap komen Zionisme en Jodenhaat uitvoerig ter sprake. Eerlijk gezegd lees ik deze boeken liever zelf dan de uitgebreide samenvatting van zijn biograaf.

Henk Haenen typeert Van Praag als een man die voortdurend op zoek is naar zijn identiteit: “Identiteit wordt je niet in de schoot geworpen, maar heb je zelf te ontwerpen, en wel in discussie met anderen.” (blz. 568). Haenen heeft erg zijn best gedaan om de drijfveren van Van Praag te achterhalen en te verklaren. Het is logisch dat medisch vakjargon daarbij niet te vermijden is. Het leven van deze gepassioneerde wetenschapper blijkt zich ook heel goed te lenen voor uitstapjes in filosofische beschouwingen.

Het is jammer dat Haenen zich vaak herhaalt, voortdurend samenvat en later nog eens. De vele opmerkingen als: “Ik kom er in een volgend hoofdstuk op terug”, “waarover straks meer” of “daar zal ik later op ingaan” en: “eerder in de biografie” of “zie het eervorige hoofdstuk”, maken het lezen lastig.

Het is een kloek boek over het leven van een bijzonder mens, die door Haenen met mooie formuleringen en veel beeldend taalgebruik is beschreven. Daar is niets mis mee, maar het had wellicht iets compacter gekund, zonder aan kwaliteit te verliezen en het aanzien van deze grote wetenschapper tekort te doen.

Boekgegevens
Herman van Praag. Ooggetuige en revolutionair psychater. Henk Haenen. Damon, Eindhoven, 2022, ISBN 978 94 6340 332 0, 600 blz., € 44,90

Cor Sinnema is permanent diaken in het bisdom ‘s-Hertogenbosch

“Waarom de Dag van het Jodendom belangrijk is? Je mist ontzettend veel als je als christen niets weet van het Jodendom. Dus besteed er vooral aandacht aan en kom naar de bijeenkomst op 17 januari.” Willy Hoogendoorn is bisschoppelijk gedelegeerde voor het Jodendom en organiseert op de Dag van het Jodendom 2023 een bijeenkomst in Leiden. Het thema van de Dag van het Jodendom is: sterke vrouwen.

Rabbijn Marianne van Praag geeft deze dag een inleiding. Chazaniet (voorzangster in de synagoge, die de dienst leidt) Tanja Verstelle zingt liederen zoals gezongen in de synagoge en licht deze toe. Willy Hoogendoorn zelf zal inhoudelijk spreken over het boek Ruth: “Ruth blijft na het overlijden van haar man bij haar schoonmoeder. Ze komt als vreemdelinge in een vijandig land. Ze is een exceptionele vrouw. Eentje die zegt: ik blijf bij je, jij bent oud, ik blijf voor je zorgen, jouw God is mijn God, waar jij gaat zal ik gaan, waar jij begraven wordt, word ik ook begraven. Dat is een hele dappere uitspraak van een jonge vrouw. Ze is een vrouw waar je een voorbeeld aan kunt nemen, een vrouw die zegt: wat goed is, dat doe ik en ook al zegt de hele wereld anders, ik doe het.”

“In de Synagoge wordt met Shavuoth (Joods Pinksterfeest) het boek Ruth gelezen, voorgezongen door de voorzanger of voorzangster. Dit gebeurt, omdat zij een belangrijke persoon is als vrouw van het verbond.” In dat kader wijst Willy op een parallel van het Joodse Shavuoth (Wekenfeest) en het christelijke Pinksterfeest, dat op dezelfde dag wordt gevierd. Het Joodse feest herdenkt dat het Joodse volk na de uittocht uit Egypte naar de berg Sinaï ging, waar God de Tien Geboden gaf.

Willy: “Toen de apostelen in Jeruzalem bij elkaar zaten voor wat bij ons het Pinksterfeest zou worden, was dat dus tijdens dit feest. De Joodse traditie zegt, onder andere in de Talmoed, dat één van de tekenen van het verbond is: vuur, vuur en vlammen, zo werden de geboden gegeven, geschreven met vuur op vuur. Wie de teksten op die dag intensief bestuderen, ervaren opnieuw die tekenen. Dat zien we terug in de Handelingen van de apostelen waar staat over de leerlingen: ‘er verscheen hun iets dat op vuur geleek en dat zich, in tongen verdeeld, op ieder van hen neerzette’” (Handelingen 2, 3).

Parochies in het bisdom zijn uitgenodigd om stil te staan bij de Dag van het Jodendom en vinden informatie op dagvanhetjodendom.nl. De parochie H. Thomas (Alphen aan den Rijn) organiseert bijvoorbeeld een bezoek aan het Nationaal Holocaust Namenmonument in Amsterdam. “Voordat we erheen gaan, zullen we eerst luisteren naar de betekenis van het tonen van de namen van hen die omgebracht zijn”, meldt de werkgroep volwassenencatechese, die het programma voorbereidde, in het parochieblad. “Ook zullen we kennismaken met de Stolpersteine die de laatste jaren in onze eigen omgeving geplaatst zijn: stenen met namen van slachtoffers die ooit in onze straten woonden.”

De Dag van het Jodendom werd vijftien jaar geleden (2008) door de Nederlandse bisschoppen ingesteld met als doel aandacht te besteden aan de bijzondere band van de Kerk met het Jodendom.

• De bijeenkomst in Leiden (11.30-15.15 uur) vindt plaats in De Regenboog, Watermolen 1. Voor meer informatie en opgeven: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. De Regenboog is goed bereikbaar met het openbaar vervoer, bussen 3 en 4 naar de Merenwijk stoppen voor de Regenboog, halte Valkenhorst.
• Download de flyer

Bron: Bisdom Rotterdam

Ter gelegenheid van het nieuwe boek van David Wertheim opent het Joods Museum 19 januari a.s. ’s avonds (19.00-21.00 uur) zijn deuren. Tijdens deze avond zal David Wertheim aan tafel zitten met drie speciale gasten: Emile Schrijver, Frits Barend en Paul Cliteur.

Met ‘Waar gaat het over als het over Joden gaat?’ stelt David Wertheim een cruciale vraag die van toepassing is op diverse onderwerpen van onze hedendaagse samenleving. Waarom vieren christenen vol overgave Joodse feesten? Waarom tooien PVV’ers zich met de Israëlische vlag? Waarom demonstreren antivaxers met Jodensterren? Waarom bestoken voetbalsupporters elkaar met leuzen over Joden? En waarom blijven zaken als het herdenken van de Holocaust, de politiek van Israël en het antisemitisme in Nederland telkens weer de gemoederen verhitten? Zijn zoektocht naar het antwoord op deze vragen voert hem naar voetbalstadions, kerken en demonstraties, langs rappers, predikanten, activisten en politici van links tot rechts.

Op enkele van deze vragen hopen we deze avond antwoord te krijgen. David Wertheim ontvangt de volgende drie gasten voor een paneldiscussie:

• Emile Schrijver, directeur van het Joods Cultureel Kwartier, over de manier waarop over Joden gesproken wordt – en wat dat over Nederland zegt
• Frits Barend, journalist, televisie- en radiopresentator, over de Nederlandse voetbalcultuur en de associatie van Ajax met Joden
• Paul Cliteur, jurist en ex fractievoorzitter van Forum voor Democratie in de Eerste Kamer, over de Joodse kwestie in politieke agenda’s

David Wertheim is cultuurhistoricus en directeur van het Menasseh ben Israel Instituut voor Joodse Studies.

Locatie
Museum café
Joods Museum
Nieuwe Amstelstraat 1
1011 PL Amsterdam

Toegang: € 10,00, inclusief thema cocktail
Datum: donderdag 19 januari
Tijd: 19.00-21.00 uur
Taal: Nederlands

Klik hier om u aan te melden en voor meer informatie.

Bron: Joods Museum