De vijfsterrenvoorstelling Ludmilla – Total Verrückt is in mei vier keer te zien in Synagoge Groningen. De voorstelling is gebaseerd op de Westerbork-opera uit 1944.

Het is juni 1944. In de ochtend was het zoveelste transport vanuit doorgangskamp Westerbork vertrokken. Veel tijd om stil te staan bij het afscheid van familie en vrienden hadden de achtergebleven kampgevangenen niet. In de avonduren was er namelijk tijd voor vermaak: cabaret. Een bonte avond waarbij kampcommandant Albert Gemmeker steevast op de voorste rij zat. Op het programma van die avond stond: Ludmilla of Lijken aan de Lopende Band. Een opera-pastiche van Erich Ziegler en Willy Rossen.

Lees hier verder.

Bron: Oogtv.nl

Marcel Poorthuis, bestuurslid en medewerker van Stichting PaRDeS, heeft afgelopen woensdag uit handen van de burgemeester van Hilversum een lintje gekregen.

Poorthuis is bevorderd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau vanwege zijn verdiensten voor zowel de wetenschap, de parochiekerk en andere kerken in Hilversum, als ook voor zijn eindeloze inzet voor het werk van de Folkertsma Stichting/de Stichting PaRDeS, al heel lang.

Voor foto's: klik hier.

Bron: Stichting PaRDeS

Esther van Eenennaam is vanaf de oprichting in 2016 een van de drijvende krachten achter de Jonge Judaici. Dit platform wil jonge onderzoekers op het gebied van Joodse studies een plek bieden om elkaar te ontmoeten en ideeën uit te wisselen. Maar de ambitie van de Jonge Judaici gaat verder: "We willen graag de veelkleurigheid van Joodse studies laten zien aan studenten en aan een breder publiek".

Door: Tineke de Lange | Foto's: Esther van Eenennaam (boven) en Pixabay

Als dochter van een legerpredikant was Esther al vroeg geïnteresseerd in het Jodendom. "In de bibliotheek van mijn vader stond een Hebreeuwse Bijbel en als kind van 11 werd ik gegrepen door de tekens van het Hebreeuws. Ik heb toen wat Hebreeuws geleerd, met cassettebandjes en zo, maar daar bleef het indertijd bij. Tot ik later religiewetenschappen ging studeren in Utrecht en ik kennis maakte met Joodse bronteksten. Vooral de Talmoed vond ik fascinerend."

Wat raakte je zo in deze tekst?
"Toen ik net met Joodse studies begon, zag ik de Talmoed als een soort wild debat tussen verschillende rabbijnen met tussendoor allerlei grappen. Ik had het gevoel beland te zijn in een web van associaties en gedachtewerelden en tegelijk zat er iets in de teksten wat mij in beweging zette. De Talmoedteksten gaan enerzijds over heel grote dingen: hoe je je als mens verhoudt tot de wereld en de mensen om je heen en tot wat je God of het heilige kunt noemen. Maar dat wordt uitgewerkt aan de hand van concrete alledaagse situaties en doorspekt met humor. Het zijn ook intellectueel prikkelende teksten. Wat me echter vooral aanspreekt is de dialoogvorm, die zich ervoor leent met jezelf en met anderen in gesprek te gaan. Je kunt de Talmoed niet alleen bestuderen, dat moet je doen met anderen samen en in verbondenheid met de samenleving, anders slaat het dood. Bepaalde discussies in de Talmoed zijn voor ons nog steeds interessant, bijvoorbeeld voor de vraag van mijn PhD-onderzoek naar rituelen en online communicatie."

Dat is een zeer hedendaags onderwerp.
"Ja, maar de discussie over menselijke communicatie is al eeuwenoud en de vraag naar de invloed van moderne vormen van communicatie zie je in de Joodse responsaliteratuur al ontstaan met de komst van de televisie en de radio. Ik ben vooral geïnteresseerd in de vraag die daarachter ligt: wat is menselijke communicatie ten diepste? Wat is nodig om goed te communiceren en wat gebeurt er als menselijk contact online plaatsvindt? Ik vraag naar wat er gebeurt met de communicatie als je elkaar op een scherm ziet en dus alleen elkaars gezicht ziet, en wat deze manier van communiceren en elkaar zien betekent voor de gemeenschap. Kun je online een gemeenschap vormen? En wat voor soort gemeenschap is dat dan? Dat is een heel fundamentele discussie, die vooral tijdens COVID is opgelaaid. De Talmoed biedt allerlei sleutels om die discussie te voeren en daarom wordt er ook in de hedendaagse responsa op die oude teksten teruggegrepen.’

Je noemde al een paar keer de termen ‘responsa’ en ‘responsaliteratuur’. Wat is dat en wat is het verband met ideeën over communicatie?
"Responsaliteratuur is geworteld in de Joodse wet en speelt zich af op het snijvlak tussen traditie en nieuwe ontwikkelingen. Een responsum is een antwoord op een vraag vanuit de Joodse gemeenschap over de juiste manier van leven. Dat kunnen heel praktische vragen zijn, bijvoorbeeld een vraag over varkensvlees dat in een laboratorium wordt gekweekt. Mag je dat eten als Jood die zich aan de spijswetten houdt? Zo’n vraag wordt gesteld aan een poseek, een autoriteit die bevoegd is beslissingen te nemen over de religieuze wetgeving. De poseek gaat als het ware in gesprek met eeuwen aan Joodse traditie en geschriften, waaronder de Talmoed. Hij verzamelt en bespreekt de bronnen die voor het onderwerp in kwestie relevant zijn en maakt zijn beslissing zo inzichtelijk. In onze tijd komen daar ook nog de responsa bij die op internet te vinden zijn en die steeds talrijker worden. Dat vind ik interessant om te onderzoeken."

En wat gebeurt er als verschillende rabbijnen verschillende antwoorden geven?
"Een poseek is van oudsher altijd verbonden aan een bepaalde gemeenschap, dus je houdt je aan het antwoord van die poseek. Rabbijnen shoppen is er niet bij. Maar dat zien we onder invloed van het internet verschuiven: het is nu veel gemakkelijker dan vroeger om een andere poseek te raadplegen. In de klassieke responsaliteratuur bouwen poskim wel het voorbehoud in dat hun collega’s anders kunnen oordelen.

Wat mij in de responsaliteratuur boeit zijn dus de vragen rond rituelen en de menselijke communicatie binnen die rituelen. In de coronatijd miste ik de essentie van contact. Dat heeft me aan het denken gezet over de digitale ontwikkelingen in de samenleving. Als samenleving zouden we meer moeten nadenken over intermenselijk contact en het belang en de essentie daarvan, over de verhouding tot onszelf en ons eigen lichaam. We zouden daarin bewuste keuzes moeten maken: wat doen we wel online en wat niet? Waarbij we er ons tegelijk van bewust moeten zijn dat contact, ook digitaal contact, door mensen verschillend kan worden ervaren en digitaal contact ook positieve kanten heeft. De Talmoed en andere Joodse bronnen kunnen ons helpen een taal te ontwikkelen om hierover een zinvol gesprek te voeren."

Contact is ook een van speerpunten van de Jonge Judaici. Hoe is jullie groep begonnen en wat willen jullie bereiken?
"De Jonge Judaici is in 2016 ontstaan op initiatief van enkele jonge onderzoekers, verbonden aan het Parabelproject aan de Universiteit Utrecht en de Tilburg School of Theology. Wij hadden de behoefte ons te verbinden met andere mensen die zich bezighouden met Joodse studies in Nederland. Jonge Judaici is een platform voor jonge onderzoekers in het brede veld van Joodse studies om elkaar te ontmoeten en kennis en ervaringen uit te wisselen. We organiseren jaarlijks een publieksbijeenkomst voor een breder publiek met als doel Joodse studies meer op de kaart te zetten. Daarnaast zijn er voor de onderzoekers zelf, van beginners tot gevorderden en alles daartussen, informele bijeenkomsten."

Wat zijn jullie ervaringen tot nu toe?
"Onze belangrijkste ervaring is dat er weliswaar niet heel veel mensen bezig zijn met Joodse onderwerpen maar dat het er meer zijn dan we dachten. Joodse studies beslaat een breed terrein, van joodse religie tot geschiedenis tot kunstgeschiedenis, en is daarmee heel versnipperd. Dat is voor ons als platform lastig en boeiend tegelijk. Omdat we er voor al die uiteenlopende disciplines willen zijn moesten we leren luisteren naar mensen met verschillende methodologieën en motivaties. Intussen worden we door nieuwe studenten gezien als vraagbaak en voelen we ons steeds meer een spil worden in het veld van Joodse studies. We richten ons ook op de wereld buiten de universiteit. Lisa de Goffau, een van onze bestuursleden, is bijvoorbeeld betrokken bij het Joods Museum. Zo ontstaat een wederzijdse kruisbestuiving, waardoor we weer een breder draagvlak krijgen. Dat bredere perspectief zie je terug in onze activiteiten: onze laatste publieksbijeenkomst ging over Joodse kunst en architectuur. Met die variatie aan onderwerpen willen we ook laten zien dat er in Nederland een levende Joodse cultuur is en dat het niet alleen over de zware kanten van de Joodse geschiedenis hoeft te gaan. Jodendom kan ook leuk zijn! Daarom proberen we in een publieksbijeenkomst altijd aan te sluiten bij de hedendaagse cultuur."

De laatste jaren verschenen er berichten in de media over het verdwijnen van leerstoelen Jodendom aan de Nederlandse universiteiten. Aan de andere kant wordt aan de Universiteit van Amsterdam na jaren weer een cursus Jiddisj gegeven die onverwacht veel studenten trekt. Wat betekent dat?
"De belangstelling voor het Jodendom verloopt in golfbewegingen. In de jaren 1970-80 was het leerhuis heel populair. De leerhuisbeweging heeft veel gebracht maar vandaag de dag zijn er andere bewegingen die vruchtbaar kunnen zijn. Over het voortbestaan van Joodse studies op zich maak ik me niet echt zorgen, wat niet wil zeggen dat er helemaal geen zorgen zijn. Wij als Jonge Judaici maken deel uit van het Nederlands Genootschap voor Joodse Studiën, dat een tijdje geleden een rapport heeft gepubliceerd waaruit wel degelijk blijkt dat er reden tot zorg is. Onze grootste zorg is inderdaad het verdwijnen van plekken voor Joodse studies aan universiteiten. Daarbij wil ik de kanttekening maken dat dit onderdeel is van een bredere problematiek aan de universiteiten. Universiteiten zijn steeds meer bedrijven waarin geproduceerd moet worden. Joodse studies bestaan nu eenmaal bij de gratie van menselijk contact en dat staat soms haaks op de tendens dat studies nuttig moeten zijn en geld moeten opleveren. Een van de redenen waarom ik buiten-promovenda [niet gefinancierd door universiteit TdL] ben is dat mijn onderzoek niet aansluit bij de onderzoeksagenda van de universiteit. Dat is een volgende zorg in het rapport: universiteiten zouden een breed palet aan onderwerpen moeten aanbieden en zich niet moeten beperken tot wat actueel of nuttig is of geld oplevert. Anderzijds ben ik hoopvol voor de toekomst, vooral door de aanwas van nieuwe studenten. Ook als kleine groep kun je wel degelijk van grote betekenis zijn voor een samenleving. Misschien denken wij als mensen van Joodse studies wel te min over onze eigen invloed."

Wat zegt dat over de mensen die het Jodendom bestuderen?
"Ik denk dat er naar verhouding veel mensen op Joodse studies afkomen die iets willen betekenen, die heel geëngageerd zijn. Je moet creatief kunnen denken en doorzetten en je eigen pad scheppen. Je kunt deze thematiek niet louter beschouwen als een interessant onderzoeksobject, het vereist ook persoonlijke betrokkenheid en betrokkenheid bij de Joodse gemeenschap. Ik ben geen aapjeskijker die enkel van een afstandje de zaken observeert."

Wat mogen we de komende tijd van de Jonge Judaici verwachten?
"In samenwerking met initiatiefneemster Ronny Reshef, PhD aan de Erasmus Universiteit, zijn we bezig met het opzetten van een nieuw tijdschrift voor en door studenten Joodse studies. Dat zal één keer per jaar gaan verschijnen en biedt een laagdrempelig podium voor studenten en jonge onderzoekers om te publiceren en reacties te krijgen van anderen. Over de naam wordt nog nagedacht. Met dit tijdschrift willen we iets van de veelkleurigheid laten zien van Joodse studies en aan al die invalshoeken een plaats geven. In eerste instantie richten we ons op Nederland, juist om de  betrokkenheid met de samenleving en het Jodendom in Nederland te laten zien. We gaan in het Nederlands publiceren, met een klein katern voor anderstalige artikelen. Dat doen we bewust, tegen de trend van het Engels in, omdat je door de focus op het Engels het gevaar loopt de aansluiting te missen bij mensen die je anders wel had kunnen bereiken. Ik kies in mijn eigen onderzoek ook vooral voor het Nederlands. Ik kan mijn betrokkenheid bij mijn onderwerp nu eenmaal het beste uitdrukken in mijn eigen taal."

Ten slotte: Wat zou je het liefst zien wat betreft de kennis en belangstelling voor het Jodendom in Nederland? Wat vind je belangrijk?
"Je kunt deze vraag op meerdere niveaus beantwoorden. Ik zie hierin als onderzoeker Jodendom persoonlijk een rol weggelegd, ook in het dagelijks leven. In mijn ontmoetingen en gesprekken met mensen, of het nu op straat is of in de bus of waar dan ook, merk ik dat er in Nederland veel beelden over Joden bestaan, maar dat mensen vaak zelf geen Joden kennen. Dat vind ik problematisch. Ik probeer dan ook met mensen over het Jodendom in gesprek te raken en verder te vragen, om te ontdekken hoe ze aan hun beelden over Joden komen. Als onderzoeker wil ik met mensen open in gesprek gaan en erachter komen wat daar onder ligt: angst misschien, of maatschappelijke betrokkenheid. Het is belangrijk hiervoor de tijd te nemen en er aandacht voor te hebben, vooral als het om lastige situaties gaat. Dan ben je gauw geneigd te gaan preken, maar preken is eigenlijk nooit de manier om mensen te overtuigen van iets anders. Op zo’n moment moet je een paar stappen terug doen en je afvragen waarom een nare opmerking over Joden jou persoonlijk zo raakt. Je kunt dan duidelijk maken dat die nare opmerking gaat over je vrienden, over mensen die je kent en waardeert. Dát herkennen mensen. Op het universitaire en institutionele niveau is vooral samenwerking met andere organisaties heel belangrijk. Maar juist dat individuele, persoonlijke niveau moeten we niet vergeten."
____

Esther van Eenennaam studeerde Religiewetenschappen aan de Universiteit van Utrecht en schreef haar masterscriptie over het debat rondom rituele slacht. Haar passie ligt vooral bij rabbijnse literatuur en de doorwerking daarvan in het hedendaagse jodendom. Daarnaast heeft zij een bijzondere interesse voor het snijvlak van religie en politiek.
____

Bovenstaand interview werd eerder geplaatst op de website van de Katholieke Raad voor het Jodendom.

Op maandag 17 april 2023 organiseerde het OJEC in cultureel centrum Merkaz een studiedag over de geschiedenis van Joden in Nederland en in de diaspora. Bart Wallet en Piet van Midden waren de sprekers. In zijn openingswoord haalde Piet van Midden, voorzitter van het OJEC, aan hoe weinig kennis er eigenlijk is over de geschiedenis van de Joden. Het is de geschiedenis van Nederland, de geschiedenis van de diaspora en de geschiedenis van Israël.

Door: Benno van Croesdijk

Bart Wallet vertelde over Joods Amsterdam. Zoals iedereen wel weet, horen Joden en Amsterdam onlosmakelijk bij elkaar. Die verbondenheid geldt zozeer dat de Joodse geschiedenis deel uitmaakt van het zelfbegrip en de identiteit van de stad. Elke toerist kent het gebied rond het Joods Historisch Museum met de bekende synagogen. Bart Wallet vertelde hoe de verbondenheid tussen Joden en Amsterdam tijdens de 17e en 18e eeuw in drie delen is ontstaan.

Ten eerste ontstond in Amsterdam een gemeenschap rond het Waterlooplein van met name Portugese conversos of ‘nieuwe Christenen’. Dit waren van oorsprong Joodse mensen, die onder politieke druk waren bekeerd tot het Rooms-Katholicisme. Vanwege de Inquisitie op het Iberisch Schiereiland en vanwege de economische groei van Amsterdam ontwikkelt de gemeenschap zich snel. Dan gebeurt er iets heel bijzonders. Niet alleen hebben Rooms-Katholieken in Amsterdam een slechte positie, maar door de verschillende reformatiebewegingen zijn veel mensen in de samenleving op zoek naar hun religieuze identiteit. Een aanzienlijk deel van de conversos besluit daarop zich te herbekeren en Joods te worden. Met hulp van in de Zuid-Europese diaspora geworven rabbijnen ontwikkelt de nieuwe Joodse gemeenschap zijn identiteit. Deze identiteit is nog redelijk flexibel; elementen uit het Rooms-Katholicisme en het Jodendom worden vrijelijk gecombineerd. De Portugees-Joodse gemeenschap ziet zichzelf bovendien als exponent van um bom judaísmo: een goed, verlicht en cultuur rijk Jodendom.

Ten tweede ontstond in Amsterdam een gemeenschap van Duitse Joden. Zij raakten op drift als gevolg van de Dertigjarige Oorlog. Hoewel deze oorlog gevoerd werd tussen christelijke staten, zorgden de spanningen van de oorlog ook voor grote druk op Joden en andere niet-Christenen. De Duitse Joden worden aangetrokken door de welvaart van de stad Amsterdam en de bloeiende Portugees-Joodse gemeenschap. Door vrijgevigheid en hulp kan de Duits-Joodse gemeenschap zelfstandigheid ontwikkelen. In de 18e eeuw vormen de Amsterdamse asjkenaziem de grootste Joodse gemeenschap ter wereld. Het lukt de gemeenschap onder meer om de bekende rabbijn Chacham Tsvi voor de stad te werven. Bart Wallet vertelde hoe het dienstverband van Chacham Tsvi bepaald geen onverdeeld succes was. Eigenlijk ontwikkelde de relatie zich van crisis naar crisis.

Ten derde ontstond in Amsterdam een belangrijk centrum voor de boekdrukkunst. Dit gold ook in het bijzonder voor boeken in het Hebreeuws, die in Amsterdam in goede kwaliteit werden uitgevoerd. Onder meer de Binyan Ariël werd een klassieker. Het boek werd zo beroemd dat de auteur - rabbijn Saul Lowenstam - onder de naam van zijn boek bekend werd. De boeken uit Amsterdam werden zo beroemd dat boekdrukkers uit andere steden met listige trucs probeerden te veinzen dat hun boeken ook in de stad gedrukt waren.

Na de voordracht van Bart Wallet was er een pauze, waarin alle aanwezigen genoten van een lunch en een goed gesprek. Spontaan ontstond het idee om het gebouw van cultureel centrum Merkaz te bezichtigen. Elja Schwarz, bestuurder van het OJEC en betrokken bij Merkaz, verzorgde de rondleiding.

In de middag presenteerde Piet van Midden zijn nieuwe boek Israël, een wereld apart - Een geschiedenis van 3000 jaar op leven en dood. In zijn voordracht doorliep hij de door hem beschreven geschiedenis. Ten onrechte beginnen veel historici hun geschiedenis van Israël bij de vernietiging van de tempel. Dit doet geen recht aan de continuïteit van de geschiedenis van Israël. Van Midden beschreef vervolgens hoe het gebied van Israël eigenlijk een voor nederzetting ongunstig gebied is. Het is een smalle strook land, gelegen op het snijvlak van drie tektonische platen. Het land is kwetsbaar voor aanvallen uit het noorden en het zuiden. In de geschiedenis hebben dergelijke invallen verschillende keren plaatsgevonden. Een ideaal gelegen stad vroeg om een hooggelegen deel dat makkelijk te verdedigen was en de aanwezigheid van water. In het land Israël komen deze omstandigheden zelden voor. De eerste steden ontstonden dan ook in de Bekaa-vallei, waar men door de kalklaag heen kan boren om water te putten.

Deze eerste samenlevingen waren primair georganiseerd naar stammen, die op hun beurt bestonden uit families van vaderhuizen. De kleinste eenheid was dus het gezin. Samen zouden de stammen een volk moeten vormen, maar in de praktijk hadden de stammen geen relatie met elkaar. Zo waren er grote verschillen tussen de herdersstammen uit het zuiden en de landbouwersstammen uit het noorden. Tussen de stammen is er sprake van een voortdurende onderlinge strijd. Het lukt pas de uitzonderlijke figuur koning David om de stammen te verenigen. Zoals zo vaak in de geschiedenis vindt de vereniging plaats rond een gemeenschappelijke vijand.

De vereniging van het volk rond een gemeenschappelijke vijand zette zich voort tijdens de Babylonische ballingschap. Na de veroveringen door Assur was de bevolking in het zuiden van Israël gegroeid. Onder de emigranten bevonden zich veel levieten. Het naar Babel weggevoerde volk werd daarom niet alleen verenigd door hun vijand en hun noodlot, maar ook door hun gedeelde religie. In deze omstandigheden is de Talmoed ontstaan.

In latere periodes volgde steeds opnieuw de vereniging van het Joodse volk rond een gemeenschappelijke vijand. Te denken valt aan de periode van de Makkabeeën en de Bar Kochba-opstand. Deze opstanden eindigden met de vernietiging van de tempel, die het begin vormden van de diaspora. Joden vestigden zich onder meer in Rome en Korinte.

Een deel van het Joodse volk trok verder binnen Europa. Er waren twee belangrijke migratieroutes. De eerste migratieroute verliep via Frankrijk naar het noorden, met Engeland als eindpunt. De tweede migratieroute verliep via de Donau. Er ontstonden bloeiende Joodse gemeenschappen in deze diaspora. De gemeenschappen kregen echter ook te maken met een steeds opnieuw oplaaiend antisemitisme. Deze vijandigheid leidde opnieuw tot het bevestigen van de eigen identiteit als volk. In deze omstandigheden kon het zionisme ontstaan.

De migratie van Joden naar Israël vanaf de 19e eeuw laat zich verklaren door een combinatie van antisemitisme en groeiend Joods nationalisme. Er ontstonden spanningen met het Britse bestuur. Uiteindelijk kon de staat Israël worden uitgeroepen - in continuïteit met een 3000-jarige traditie. Het dagelijks bestuur van het OJEC kijkt terug op een geslaagde studiedag.

Benno van Croesdijk is secretaris van het OJEC

Op maandag 17 april hebben we een OJEC-studiedag gepland. Nu niet over filosofie, antisemitisme of joodse gebruiken, maar over geschiedenis. En wel die van de Joden in de diaspora. Er is veel mening over Joden en over Israël, maar bij velen weinig kennis. Daar kunnen we wat aan doen.

We hebben prof. Bart Wallet gevraagd om te spreken over een onderwerp waarvan hij echt bijzonder veel weet: de geschiedenis van de Joden in Amsterdam. Wallet is hoogleraar Joodse Studies aan de Universiteit van Amsterdam. We zijn hem bijzonder erkentelijk dat hij voor ons naar Utrecht reist om zijn kennis te delen.

Na de lunch spreekt Piet van Midden over de inhoud van zijn recente boek: Israël, een wereld apart. Van Midden beschrijft de joodse geschiedenis in vogelvlucht: 3000 jaar op leven en dood. Uiteraard met mogelijkheden om met elkaar van gedachten te wisselen.

De toegang is kosteloos, zij het dat u uzelf wel even dient op te geven bij de secretaris van het OJEC via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. Dat is noodzakelijk om meer dan een reden, te beginnen bij het bestellen van de lunch. Wij vragen u om een bijdrage van € 10,00. Een fysieke bijeenkomst dus voor iedereen die geïnteresseerd is in wat er is gebeurd en vooral waartoe e.e.a. heeft geleid.

We komen samen op onze vertrouwde locatie: Merkaz, het joods centrum in Utrecht, Magdalenastraat 1A, een zijstraatje van de Nieuwegracht.  Inloop: 9.30. Start van het programma: 10.00 uur. Voel u welkom!

Bron: OJEC

Op Goede Vrijdag werd Jezus gekruisigd. Zijn wederopstanding vieren christenen twee dagen later, op Pasen. Het zijn door de eeuwen heen hoogtijdagen geweest van kerkelijk anti-judaïsme, een van de vroegste en nog steeds bestaande uitingen van antisemitisme.

Door: Ruben Vis | Foto: Youtube

In dat kerkelijk anti-judaïsme staan de theologie van schuld en de theologie van de vervanging centraal. De schuld uiteraard van de joden die ervoor gezorgd zouden hebben dat Jezus gekruisigd werd, maar ook de straf daarvoor. Het kerkelijk aangewakkerd antisemitisme is een bron geweest voor de Sjoa. Tot mijn ontsteltenis blijkt de theologie van de schuld gebruikt te worden om Auschwitz te verklaren. Want nog in de 21ste eeuw schrijft een van Nederlands meest prominente protestantse theologen dat Auschwitz toch echt aan de Joden zelf heeft gelegen. Eigen schuld. Auschwitz en Golgotha zijn samen één, zegt Abraham van de Beek. Want het is de zoon van God die de vervolgde is. Een theoloog die recent nog geëerd is met de oeuvreprijs voor theologie.

De joden van Auschwitz zijn verenigd met Jezus aan het kruis.

Israël heeft het lijden met de naam van de Heilige op de lippen gedragen, en zij vielen onder hun kruis, waarmee Israël zijn lijden heeft aanvaard. Omdat Israël de kring is rond de Messias in zijn lijden, delen zij in wat Hij leed.

Het kruis is echter niet een willekeurig lijden. Het is straf. Kruisdragen is het oordeel dragen. Joden hebben dat oordeel te aanvaarden. En dus is de vraag naar Jodenzending geen vraag. Jodenzending hoort bij het wezen van het christelijk geloof.

Het is wat de protestantse theoloog Abraham van de Beek schrijft in zijn boek De kring om de Messias (2002). Die onzinnige drang om Joden te willen bekeren deugt niet en is tweeduizend jaar het recept geweest voor alle mogelijke vormen van antisemitisme.

Van de Beek beoordeelt zonder meer wat Joden denken en voelen, uitlopend op een onvrijwillige identificatie van Joden met de gekruisigde Jezus. “De zoon van God openbaart zich in het Poolse getto en in Anne Frank. Joden hebben hun oordeel te dragen.” Van de Beek trekt een lijn tussen de Joden die aanwezig waren bij de kruisiging en de Joden die vermoord zijn in Auschwitz, inclusief de impliciete toeschrijving van een soort intergenerationele bloedschuld die door de Sjoa zou moeten worden 'uitgeboet'. Is dit niet klassiek christelijk antisemitisme? Het is niet alleen een ongepast en ondoordacht spreken over Joden, maar ook een vervallen in vervangingstheologie. Van de Beek verchristelijkt dat wat niet christelijk is, de Sjoa.

Eens per tien jaar wordt in de Nacht van de Theologie een van hun vakbroeders tot winnaar van de oeuvreprijs gekroond. Een half jaar geleden kreeg Abraham van de Beek die prijs. Van de Beek is pas de tweede die werd gelauwerd.

In de wereld van het christendom en in de wetenschap is Van de Beek een begrip. Anders krijg je niet de allerhoogste prijs van je vakbroeders. Die kijken tegen je op, die bewonderen je, putten uit jouw oeuvre, doceren erover aan vakbroeders in spe, en die prijzen je. Van de Beek behoort tot het beste wat protestants Nederland heeft voortgebracht.

In eigen kring mag hij de held zijn, voor mij is het onbegrijpelijk dat Van de Beek de prijs heeft gekregen van beste theoloog van het decennium. Ik ben het onderwerp van zijn studie. In zijn boek De kring om de Messias gaat het over mij. Maar alleen omdat mijn ouders het wel overleefd hebben, zoals met hen een kleine minderheid het is gelukt.

Van de Beek wordt door de grootste christelijke media, vakbroeders en alle mogelijke opleidingen theologie op het schild gehesen. Zij maken programma's en schrijven krantenartikelen gebaseerd op het gedachtegoed van de grote Van de Beek. Studenten worden onderwezen, gevoed uit het oeuvre van de theoloog van het decennium. Waar het tegenwoordig gauw gebeurt dat universiteitsdocenten worden gecancelled, wordt Van de Beek bejubeld. De verantwoordelijkheid voor diens gedachtegoed wordt in de schoenen van de auteur geschoven. Van Van de Beek dus. Vanwege ongeveer dezelfde opvattingen, namelijk dat joden zelf schuld hebben aan hun Sjoa omdat ze Jezus niet hebben erkend, werd in de jaren ’80 het echtpaar Lucas en Jenny Goeree door de Hoge Raad veroordeeld. De Hoge Raad had er geen boodschap aan dat de Goerees zeiden zich op een theologisch standpunt te stellen. Van de Beek zegt in wezen niets anders. Toen ging het om kerkelijk antisemitisme van een stel weinig invloedrijke gekkies.

Van de Beek wordt geëerd voor wat hij schrijft; zijn gehele oeuvre. Geen boek uitgezonderd.

Abraham van de Beek, de man die begrijpt waarom Auschwitz heeft plaatsgevonden. Zij die Westerbork, Auschwitz, Theresienstadt en Bergen-Belsen van binnen hebben gezien waren geen christelijke theologen.

Ruben Vis is bestuurslid van het OJEC, Overlegorgaan Joden en Christenen