Op zondagavond 15 mei wordt er in de Maartenskerk in Doorn een Hebreeuwse Psalmzangavond georganiseerd: een avond over de Psalmen zoals ze in de joodse traditie worden gezongen met chazan (voorzanger) Gilad Nezer, dr. Hanna Rijken en prof. Klaas Spronk. De avond wordt afgesloten met een gezongen avondgebed.

Hebreeuwse Psalmen
Deze zangavond staat in het teken van Hebreeuwse gezongen psalmen en hoe deze Psalmen klinken in de joodse eredienst. Gastspreker is chazan Gilad Nezer. Nezer is zanger van het Nederlands Kamerkoor en daarnaast leidt hij als chazan (voorzanger) de eredienst van de Liberale Joodse Gemeente in Amsterdam. Met deze brede muzikale achtergrond heeft hij een unieke blik ontwikkeld op de psalmen en de rijkdom aan muzikale interpretaties door de eeuwen heen. Tijdens de avond is er ook gelegenheid om zelf Hebreeuwse psalmen te leren zingen. 

Programma

• 19.10 - 19.30 uur: deuren open
• 19.30 - 20.15 uur: deel I: interview Gilad Nezer door dr. Hanna Rijken en inleiding prof. Klaas Spronk
• 20.15 - 20.30 uur: pauze
• 20.30 - 21.15 uur: deel II Hebreeuwse psalmen zingen
• 21.15 - 21.45 uur: gezongen avondgebed

Praktische informatie
Locatie: Maartenskerk, Kerkplein, Doorn
Kosten: € 5 per persoon, dit is inclusief een kopje koffie of thee in de pauze.
De avond is onderdeel van de tweedaagse cursus 'De geest van de Psalmen' uit het nascholingsaanbod van de PThU voor predikanten van de Protestantse Kerk in Nederland. Nadrukkelijk is deze avond ook open voor anderen met belangstelling voor Psalmen.
Aanmelden: kan hier

Bron: PThU

Bij uitgeverij Van Warven in Kampen verscheen onlangs De ziel van Catharina van Harry Smit en Judith Boekel Smit. Dick Hage las het boek en schreef onderstaande recensie. 

Door: Dick Hage

Bij sommige passages is het of je er zelf bij bent. Vooral de onderduikverhalen van Catharina zijn goed geschreven. Door het boek besef je hoe de oorlog heeft doorgewerkt en nog doorwerkt in de levens van kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen. De generatie die de verschrikkingen van de oorlog meemaakte heeft er over gezwegen en richtte de blik op de toekomst. Dat het er op neerkomt dat 100.000 (!) Nederlanders door de Duitsers in de kampen zijn vermoord, kwam in de tweede helft van de vorige eeuw niet naar boven. 28.000 Joodse Nederlanders zijn ondergedoken, waarvan 16.000 het hebben overleefd.

De auteurs Harry Smit en zijn dochter Judith Boekel Smit hebben hun eigen verhalen geweven door het aangrijpende relaas van hun moeder en oma, Catharina, over haar onderduikperiode. Je beseft dat Catharina in de onderduikgezinnen waar zij als 15-jarig meisje terechtkwam gewoon niets kon doen, alleen maar accepteren en doen wat er verlangd werd. Zij was Joods opgevoed en kwam terecht in christelijke omgevingen van helpende mensen. Diverse keren kreeg ze een andere naam. Alsof dat niks was.

Na verraad een nieuw onderduikadres vinden was niet gemakkelijk. Zo beschrijft Catharina ook een boer die niet uit angst voor de Duitsers een Joods onderduikertje niet wilde helpen, maar hij wilde haar niet bij hem laten onderduiken omdat de Joden nu straf kregen van God en daarin mocht geen verandering worden gebracht.

Catharina’s oudere zus was tijdens de oorlog christelijk geworden en liet zich dopen in 1944. Catharina zelf beschrijft hoe zij geleidelijk ingewijd raakte in de kerk en gelijk na de oorlog werd gedoopt. Gelukkig begreep haar moeder dat ze moeilijk haar kinderen de deur zou kunnen wijzen na de oorlog. Maar veelal braken Joden met de familieleden die zich tijdens of na de oorlog hadden laten dopen.

Harry zelf groeide op in een gereformeerd gezin waar geen enkel actief Joods leven was. Zijn moeders familie was in de kampen vermoord. Hij ging Theologie studeren en kwam daar zijn vrouw tegen. Harry’s dochter Judith groeide op als dochter van twee gereformeerde dominees, werd gedoopt en deed als 18-jarige belijdenis, zij beschrijft haar zoektocht naar haar Joodse identiteit.

Harry’s jongste broer Luuc sloot zich aan bij de Joodse gemeente in Zeeland en ging naar sjoel. Hij vierde de Sjabbat en de joodse feestdagen en had zelfs thuis een koosjere huishouding.

Je zou het boek samen met je vader moeten lezen of leen het uit aan je dochter. Verplicht op de boekenlijst van sociaal werkers die met oorlogstrauma’s te maken krijgen, zou ik zeggen. Omdat het zoveel verschillende gezichtspunten omvat.

Ik heb nog een tip voor je als lezer. Zelf ontdekte ik pas op bladzijde 106 dat de foto’s achterin het boek erg kunnen helpen om je een beeld te vormen van wie nou eigenlijk wie is in zo’n hele familie. Ook de stambomen voorin het boek zijn daarbij heel behulpzaam.

Boekgegevens:
Titel: De Ziel van Catharina | Auteurs: Judith Boekel-Smit, Harry Smit & Catharina Keizer | Uitgeverij: Van Warven | ISBN: 978 94 93288 56 0 | Prijs: € 22,95 | Voor meer info: klik hier.

Dick Hage is bestuurslid en webmaster van Stichting PaRDeS. Bovenstaande recensie werd eerder geplaatst op www.stichtingpardes.nl. 

Aan het eind van het jaar wordt er door de Katholieke Raad voor het Jodendom een studiereis voor docenten uit het voortgezet onderwijs georganiseerd naar Auschwitz en Krakau. De reis zal plaatsvinden van donderdag 23 november t/m maandag 27 november.

We beginnen de reis in Oświęcim waar we een uitgebreid bezoek zullen brengen aan voormalig concentratiekamp Auschwitz. Daarna reizen we door naar Kraków waar we in een hotel in de joodse wijk verblijven en meer over het joodse heden en verleden van deze omgeving zullen ontdekken.

We verblijven de eerste dagen in een dialoogcentrum wat ruimte geeft om met elkaar in gesprek te gaan over onze ervaringen. Er worden verschillende momenten vrijgemaakt voor bezinning en reflectie. Zo kunnen we met elkaar ontdekken wat het verleden voor ons persoonlijk betekent en hoe wij hier als onderwijsprofessionals mee aan de slag willen gaan.

Voorlopig programma
Dag 1: Vliegreis naar Polen. Aankomst in het dialoogcentrum in Oświęcim en een voorbereidend gesprek op ons bezoek aan het voormalig concentratiekamp Auschwitz.
Dag 2: Bezoek aan het voormalig concentratiekamp (Auschwitz I en Auschwitz Birkenau) en een moment voor het delen van ervaringen, reflectie en bezinning in de avond.
Dag 3: Napraten over onze persoonlijke ervaringen en de betekenis hiervan voor ons werk in het onderwijs. Daarna reizen we door naar Kraków waar we de Schindlerfabriek bezoeken. De avond is vrij.
Dag 4: Vrije ochtend. Na een gezamenlijke lunch in de joodse wijk, maken we een historische stadswandeling met een gids. De avond is vrij.
Dag 5: Bezoek aan Galicia Jewish Museum (fototentoonstelling). Terugreis naar Nederland.

Praktische zaken
– Deze reis is bedoeld voor docenten in het voortgezet onderwijs, in het bijzonder voor docenten die lesgeven in de vakken levensbeschouwing/godsdienst, geschiedenis en maatschappijleer. Het heeft de voorkeur om met meerdere collega’s van één school te reizen om de ervaring te delen.
– De reis kost 650 euro per persoon. Je slaapt in principe met twee personen op één kamer. Het boeken van een eenpersoonskamer kan bij bijzondere redenen in overleg.
– In Oświęcim zijn alle maaltijden inbegrepen. In Kraków is het ontbijt inbegrepen.
– Vliegreis (incl. handbagage) en vervoer ter plaatse zijn inbegrepen.

Aanmelding
Deze reis wordt georganiseerd door Günther Sturms (Katholieke Raad voor het Jodendom), Pauline Kraakman-Lokhorst (docent Emmauscollege Rotterdam) en Anoek Swinkels (docent Eckartcollege Eindhoven).
Kijk voor meer informatie op: https://katholiekeraadjodendom.nl/.
Je kunt jezelf aanmelden tot en met 15 juni 2023.
Als je nog vragen hebt of als je wilt aanmelden, mail je naar: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Ervaring
“Toen ik naar Auschwitz en Krakau afreisde afgelopen december, wist ik niet goed wat ik moest verwachten. Ik zou naar de donkerste plek op aarde gaan. De plek waar massavernietiging heeft plaatsgevonden. Ik besloot het op me af te laten komen. Het was een plek die ik voor mijn gevoel eens bezocht moest hebben, om het betekenis te geven in het samenleven van vandaag de dag. Het bezoek aan Auschwitz raakte me. Deze plek heeft zoveel te vertellen. Ik voelde het verleden. Ik vond het moeilijk om woorden te vinden voor de overblijfselen van de verschrikkingen die ik had gezien. Maar ik voelde dat ik, wat ik die dag had beleefd, door moest geven. Het was voor mij een ervaring om nooit te vergeten, een oproep voor het geweten en een vraag naar dankbaarheid. Het is belangrijk om met elkaar in gesprek te blijven over hoe we als mensen in het leven staan, welke keuzes we maken en waarom, dat we naar elkaar luisteren en altijd blijven nadenken over hoe we handelen en met elkaar om willen gaan. ‘Those who do not remember the past are condemned to repeat it.’

Daarom wilde ik naar aanleiding van mijn ervaring met mijn leerlingen in gesprek gaan. Tijdens de reis, terwijl we het pad naar de gaskamers afliepen, vroeg ik een van mijn medereizigers, ook docent, hoe ik ooit aan mijn leerlingen kon overdragen wat wij op dat moment voelden. Hij was al eerder naar Auschwitz geweest en verzekerde me dat een verhaal met beleving bij mijn leerlingen binnen zou komen. Dat was ook zo. Het verhaal sloeg aan in mijn klassen. Ik liet met foto’s zien wat ik op mijn reis ervaren had. De leerlingen werden stil van mijn verhaal. Ze waren nieuwsgierig, geboeid en betrokken. Het was een mooie aanleiding om met elkaar in gesprek te gaan over een gevoelig onderwerp, waardoor we samen met elkaar en van elkaar kunnen leren. Niet alleen over de vernedering en de pijn in Auschwitz, maar ook over de hoop en het leven na de oorlog. Ik gun meer docenten deze ervaring, die zij weer met hun leerlingen kunnen delen. Het was een bijzondere reis die mij zowel op persoonlijk als op professioneel vlak veel gebracht heeft. Toen ik 5 december thuis kwam, zei ik dat ik nooit meer terug zou gaan naar deze donkere plek. Maar dit jaar ga ik weer om mijn ervaring door te kunnen geven.”

Anoek Swinkels

Op zondagmiddag 14 mei kunt u tijdens de Inspiratiedag van de Stichting PaRDeS een rondleiding krijgen door deze bibliotheek en lernen temidden van deze waardevolle collectie van bronnen van Joodse wijsheid.

Twee medewerkers, professor Marcel Poorthuis en rabbijn Simon Bornstein, zullen u - ieder vanuit hun eigen invalshoek - laten zien welke boeken er in de bibliotheek te vinden zijn en u vertellen wat er aan inspirerende wijsheid uit naar voren komt.

Onder leiding van Bas van den Berg en Esther van Eenennaam kunt u kennis maken met het dialogisch lernen op basis van bronnen uit deze Yehuda Aschkenasy-bibliotheek.

De middag wordt afgesloten met een gezellig samenzijn onder genot van een hapje en drankje uit het Midden-Oosten.

Programma
13.30 – 14.00 uur: Inloop
14.00 – 14.15 uur: Openingswoord door voorzitter Bas van den Berg
14.15 – 15.00 uur: Rondleiding door rabbijn Simon Bornstein met aansluitend lernen o.l.v. Esther van Eenennaam
15.00 – 15.15 uur: Koffie/theepauze
15.15 – 16.00 uur: Rondleiding door Marcel Poorthuis met aansluitend lernen o.l.v. Bas van den Berg
16.00 – 16.30 uur: Borrel

Deelnemen
Geef u op door het storten van 10 euro op bankgironummer NL 80 RABO 0129 9836 59 t.n.v. Stichting PaRDeS onder vermelding van uw e-mail adres en ‘Inspiratiedag’.

De Inspiratiedag vindt plaats in de nieuw ingerichte Yehuda Aschkenasy-bibliotheek, in: De Nieuwe Poort, Claude Debussylaan 2, 1082 MD Amsterdam.

Voor meer informatie over de Yehuda Aschkenasy-bibliotheek: klik hier.

Bron: Stichting PaRDeS

Een goed gesprek tussen joden en christenen kan soms zijn een hele opgave zijn. Ook de vraag wat we van elkaar kunnen leren en hoe we gezamenlijk op kunnen trekken is niet altijd eenvoudig te beantwoorden. Toch doet Eeuwout Klootwijk een poging in dit artikel.

Door: Eeuwout Klootwijk

Hoe kun je het beste als joden en christenen met elkaar in gesprek? De Zweedse theoloog Krister Stendahl (1921-2008), professor Nieuwe Testament en luthers bisschop van Stockholm, stelde drie regels op waaraan deelnemers aan een eerlijke interreligieuze dialoog zich zouden moeten houden:

1. Wanneer je een andere religie probeert te verstaan, dan moet je je informatie halen bij     vrienden en niet bij vijanden van die religie;
2. Vergelijk niet jouw beste punten met de slechtste van de ander;
3. Laat ruimte voor heilige jaloezie. Stendahl sprak van holy envy. Daardoor krijg je ruimte om kritisch naar je eigen opvattingen te kijken.

De ander is altijd anders dan jij
Het gesprek tussen joden en christenen staat eigenlijk nog in de kinderschoenen. Beide tradities - Joods en christelijk - drinken uit dezelfde bron en komen uit dezelfde baarmoeder, maar de wegen zijn zeer uiteengegaan. Hoe kun je ooit het wederzijdse wantrouwen en de geschiedenis van ontkenning en haat doorbreken? En toch gebeurt dit op veel plekken in de wereld, ook in ons eigen land. In dit webartikel wil ik daarvan een drietal voorbeelden geven, rond de woorden ‘verkenning’, ‘verwarring’, ‘verbinding’. Deze drie woorden kenmerken m.i. ook wat er kan gebeuren in het gesprek tussen joden en christenen. Je leert elkaar gaandeweg beter kennen, maar het verwart ook omdat clichébeelden aan diggelen worden geslagen. En er kan verbinding en vriendschap ontstaan. En vaak moet je gewoon weer van voren af aan beginnen. Het is vergelijkbaar met een relatie. De ander blijkt altijd weer anders te zijn dan jij en het moment dat dit echt tot je door gaat dringen ontstaat er ruimte voor een diepgaande en soms liefdevolle relatie.

Verkenning
Sinds een aantal jaar ga ik in de zomer naar de conferentie van de ICCJ (International Council of Christians and Jews), samen met enkele andere deelnemers uit Nederland (en Vlaanderen). Vorig jaar was dat in Boedapest, begin juli is de bijeenkomst in Lund, Zweden. Langzamerhand leer ik mensen kennen en ontdek ik steeds weer opnieuw hoe scheidslijnen en verbindingen dwars door de tradities (Joods en christelijk) heen kunnen lopen. Met sommige joden kan ik me meer verwant voelen dan met bepaalde christelijke deelnemers, en andersom. En ook leer ik inzien hoe lang en moeizaam de weg is om elkaar echt goed te verstaan. Op de komende conferentie staan de 12 Punten van Berlijn centraal. Tien jaar geleden werd in Berlijn een aantal oproepen geformuleerd, aan christenen en hun gemeenschappen, aan joden aan hun gemeenschappen, en aan christenen en joden samen. In Lund worden ze weer tegen het licht gehouden. Werken ze? Doen ze iets? Enkele van deze opdrachten zijn:

Oproep aan christenen:
1. Te strijden tegen religieus, raciaal en alle andere vormen van antisemitisme;
2. Om een theologisch verstaan van het jodendom te ontwikkelen dat de eigenwaarde van het   jodendom bevestigt;

Oproep aan joden:
1. Om de pogingen van veel christelijke gemeenschappen te erkennen op het einde van de 20ste eeuw, om hun houding ten overstaan van joden te herzien;
2. Om onderscheid aan te brengen tussen eerlijke kritiek op Israël en antisemitisme;

Oproep aan beiden:
Om netwerken op te zetten met allen die iets willen doen voor een goed rentmeesterschap rond milieuvraagstukken.

Hoe mooi en terecht deze oproepen ook zijn, het belangrijkste is toch de bereidheid om elkaar te leren verstaan. Dat vereist geduld, tijd, uithoudingsvermogen, inlevingsvermogen. Als joden en christenen staan we ondanks een eeuw van steeds intensievere contacten nog maar aan het begin. Om met de broedergemeenschap van Taizé te spreken: we beginnen een pelgrimage van vertrouwen. De verkennende fase.

Verwarring
Al jaren maak ik deel uit van de dialooggroep Sja’ar (Hebreeuws voor ‘Poort’), als zelfstandige denkgroep naast het OJEC. Een aantal keer per jaar treffen we elkaar in De Nieuwe Poort in Amsterdam als joden en christenen, orthodox en liberaal, zoekend en denkend, zwevend gelovend en elkaar bevragend.

Onlangs kwam het gesprek op antisemitisme en het idee van een nationaal coördinator antisemitisme. Van opperrabbijn Binyomin Jacobs had ik eerder begrepen dat hij daar achter stond. Leo Mock, docent Judaica aan de Tilburg University, liet een andere kant zien. ‘Als joden worden we steeds geassocieerd met antisemitisme en de Holocaust of de Sjoa. Dat is een eenzijdig beeld. We horen tot het levende jodendom. We zijn meer dan slachtoffers.’ Niet dat hij het antisemitisme wil bagatelliseren, maar wel maakt hij kritische kanttekeningen bij een al te grote focus erop. Datzelfde proef ik ook bij zelfstandige denkers en doeners als rabbijn Lody van de Kamp.

Keer op keer merk ik hoe verschillend er in de Joodse gemeenschap in Nederland gedacht wordt. De een vindt het ontsteken van de chanoekia op stadhuizen geweldig, de ander vindt dit maar niets, een overgewaaid fenomeen uit Amerika. Sommigen ondersteunen voluit het leggen van Stolpersteine (herdenkingsstenen), anderen vinden herdenken weliswaar belangrijk, maar willen vooral aandacht voor het levende jodendom. Het verwart me, scherpt me ook en daagt me uit. Wat vind ik zelf? En welke koers vaart de Protestantse Kerk? Ik leg mijn oor te luisteren bij mijn Joodse gesprekspartners en probeer samen met anderen een eigen richting te ontdekken.

Verbinding
Op fietsafstand van waar ik woon bevindt zich de synagoge in Middelburg. Ik was er de laatste keer met Poeriem. De chazan, Luuc Smit, danste en was vrolijk en er werden hapjes uitgedeeld. Net daarvoor was hij voorgegaan in de gebeden. De sjoel in Middelburg is open en gastvrij en er zijn uitstekende contacten met kerken, de moskee en met andere partijen. Wat ik ervaar is verbinding, het zoeken naar (en vinden van) wederzijds contact. Verbinding begint bij het willen leren kennen van elkaar, het samen eten, het samen vieren. Daarvoor hoef ik niet Joods te worden, ze zien me al aankomen (en zouden me weigeren). Ik hoef mijn eigen traditie en wijze van geloven niet te verloochenen, en mijn Joodse gesprekspartner evenmin. Wel kun je - om met Stendahl te spreken - een heilige jaloezie krijgen. Een onder de indruk raken van hoe de ander haar jodendom beleeft en kijken hoe jij dingen beleeft en doet. Zelf ervaar ik de schoonheid van de Joodse traditie en voel ik me vertrouwd met de eigen christelijke traditie. Ik hoef de twee niet tegen elkaar uit te spelen.

Verkenning, verwarring en verbinding - hoe herkenbaar zijn deze stadia in het eigen (innerlijke of  daadwerkelijke) gesprek met joden en de Joodse gemeenschap in de eigen omgeving?

Dr. Eeuwout Klootwijk is wetenschappelijk beleidsmedewerker voor Kerk en Israël (joods-christelijke relaties) van de PKN en daarnaast predikant in Oost-Souburg. Bovenstaand artikel werd eerder geplaatst op de website van de PKN.