Op Goede Vrijdag werd Jezus gekruisigd. Zijn wederopstanding vieren christenen twee dagen later, op Pasen. Het zijn door de eeuwen heen hoogtijdagen geweest van kerkelijk anti-judaïsme, een van de vroegste en nog steeds bestaande uitingen van antisemitisme.

Door: Ruben Vis | Foto: Youtube

In dat kerkelijk anti-judaïsme staan de theologie van schuld en de theologie van de vervanging centraal. De schuld uiteraard van de joden die ervoor gezorgd zouden hebben dat Jezus gekruisigd werd, maar ook de straf daarvoor. Het kerkelijk aangewakkerd antisemitisme is een bron geweest voor de Sjoa. Tot mijn ontsteltenis blijkt de theologie van de schuld gebruikt te worden om Auschwitz te verklaren. Want nog in de 21ste eeuw schrijft een van Nederlands meest prominente protestantse theologen dat Auschwitz toch echt aan de Joden zelf heeft gelegen. Eigen schuld. Auschwitz en Golgotha zijn samen één, zegt Abraham van de Beek. Want het is de zoon van God die de vervolgde is. Een theoloog die recent nog geëerd is met de oeuvreprijs voor theologie.

De joden van Auschwitz zijn verenigd met Jezus aan het kruis.

Israël heeft het lijden met de naam van de Heilige op de lippen gedragen, en zij vielen onder hun kruis, waarmee Israël zijn lijden heeft aanvaard. Omdat Israël de kring is rond de Messias in zijn lijden, delen zij in wat Hij leed.

Het kruis is echter niet een willekeurig lijden. Het is straf. Kruisdragen is het oordeel dragen. Joden hebben dat oordeel te aanvaarden. En dus is de vraag naar Jodenzending geen vraag. Jodenzending hoort bij het wezen van het christelijk geloof.

Het is wat de protestantse theoloog Abraham van de Beek schrijft in zijn boek De kring om de Messias (2002). Die onzinnige drang om Joden te willen bekeren deugt niet en is tweeduizend jaar het recept geweest voor alle mogelijke vormen van antisemitisme.

Van de Beek beoordeelt zonder meer wat Joden denken en voelen, uitlopend op een onvrijwillige identificatie van Joden met de gekruisigde Jezus. “De zoon van God openbaart zich in het Poolse getto en in Anne Frank. Joden hebben hun oordeel te dragen.” Van de Beek trekt een lijn tussen de Joden die aanwezig waren bij de kruisiging en de Joden die vermoord zijn in Auschwitz, inclusief de impliciete toeschrijving van een soort intergenerationele bloedschuld die door de Sjoa zou moeten worden 'uitgeboet'. Is dit niet klassiek christelijk antisemitisme? Het is niet alleen een ongepast en ondoordacht spreken over Joden, maar ook een vervallen in vervangingstheologie. Van de Beek verchristelijkt dat wat niet christelijk is, de Sjoa.

Eens per tien jaar wordt in de Nacht van de Theologie een van hun vakbroeders tot winnaar van de oeuvreprijs gekroond. Een half jaar geleden kreeg Abraham van de Beek die prijs. Van de Beek is pas de tweede die werd gelauwerd.

In de wereld van het christendom en in de wetenschap is Van de Beek een begrip. Anders krijg je niet de allerhoogste prijs van je vakbroeders. Die kijken tegen je op, die bewonderen je, putten uit jouw oeuvre, doceren erover aan vakbroeders in spe, en die prijzen je. Van de Beek behoort tot het beste wat protestants Nederland heeft voortgebracht.

In eigen kring mag hij de held zijn, voor mij is het onbegrijpelijk dat Van de Beek de prijs heeft gekregen van beste theoloog van het decennium. Ik ben het onderwerp van zijn studie. In zijn boek De kring om de Messias gaat het over mij. Maar alleen omdat mijn ouders het wel overleefd hebben, zoals met hen een kleine minderheid het is gelukt.

Van de Beek wordt door de grootste christelijke media, vakbroeders en alle mogelijke opleidingen theologie op het schild gehesen. Zij maken programma's en schrijven krantenartikelen gebaseerd op het gedachtegoed van de grote Van de Beek. Studenten worden onderwezen, gevoed uit het oeuvre van de theoloog van het decennium. Waar het tegenwoordig gauw gebeurt dat universiteitsdocenten worden gecancelled, wordt Van de Beek bejubeld. De verantwoordelijkheid voor diens gedachtegoed wordt in de schoenen van de auteur geschoven. Van Van de Beek dus. Vanwege ongeveer dezelfde opvattingen, namelijk dat joden zelf schuld hebben aan hun Sjoa omdat ze Jezus niet hebben erkend, werd in de jaren ’80 het echtpaar Lucas en Jenny Goeree door de Hoge Raad veroordeeld. De Hoge Raad had er geen boodschap aan dat de Goerees zeiden zich op een theologisch standpunt te stellen. Van de Beek zegt in wezen niets anders. Toen ging het om kerkelijk antisemitisme van een stel weinig invloedrijke gekkies.

Van de Beek wordt geëerd voor wat hij schrijft; zijn gehele oeuvre. Geen boek uitgezonderd.

Abraham van de Beek, de man die begrijpt waarom Auschwitz heeft plaatsgevonden. Zij die Westerbork, Auschwitz, Theresienstadt en Bergen-Belsen van binnen hebben gezien waren geen christelijke theologen.

Ruben Vis is bestuurslid van het OJEC, Overlegorgaan Joden en Christenen