In Deventer is het niet altijd koek en ei. Bijvoorbeeld tussen de gebruikers van de oude synagoge aan de Golstraat en de nieuwe eigenaar daarvan, Ayhan Sahin, een nijvere horecaondernemer. Het OJEC had tot vorig jaar een administratief plekje in de synagoge, die eigendom was van de Christelijke Gereformeerde Kerk. Maar we vertrokken naar Ede en lieten het gebouw achter. Op shabbat maakt de joodse gemeenschap van het monumentale pand gebruik.
Nog wel. Want mijnheer Sahin heeft nieuwe plannen. Hij wil van de synagoge een foodhall maken. Van het voedsel in de relishop naar de kant en klare happen van de supermarkt. Het gemeentebestuur moet zich er nog over buigen en omdat het om een monumentaal pand gaat, kan zo’n traject maanden en nog eens maanden in beslag nemen, maar de teerling wordt een keer geworpen. ‘Is dit huis waarover mijn Naam is uitgeroepen, in uw ogen een rovershol?’ vraagt de profeet Jeremia zich af. En met hem Tom Fürstenberg, de woordvoerder van de joodse gemeenschap. En de vertegenwoordigers van de kerken, die het idee van de foodhall volstrekt ongepast vinden.
Ik begrijp het gevoel van Fürstenberg en de zijnen. Een synagoge of een kerk is meer dan in een bepaalde vorm gestapelde stenen. Het is gevoegd met liefde en geloof. De eeuwen door lieten generaties hun sporen na: wat bleef hangen van de gebeden, de gezangen, de verhalen. De ontreddering in en na de oorlog. Dat maakte het gebouw tot wat het uiteindelijk is. Maar nu koop je er straks kroketten.
Het is een probleem dat al jaren speelt. Ook bij de kerken. Elke veertien dagen gaat er in Nederland een kerk dicht. Dat zijn gebouwen die met dubbeltjes en kwartjes bij elkaar zijn gespaard. Er is gedoopt, mensen deden er hun eerste communie of hun openbare belijdenis. Je vader werd eruit naar zijn graf gedragen. En dan opeens vertelt iemand je dat Fitness for all erin wordt gehuisvest. Of een leuk theater. Het kan nog erger: het dorpje Etersheim in Noord Holland moest ooit verwerken dat het Hervormde kerkje voortaan de Satanskerk zou huisvesten.
Het hele gebeuren geeft aan dat we los zijn geraakt van de geschiedenis. Wie zijn geschiedenis niet kent heeft geen toekomst. De synagoge die kerk werd in Deventer kwam niet leeg te staan omdat de joodse gemeenschap uit elkaar viel, maar omdat de nazi’s haar leden afhaakte op dood spoor. Een groepje viert er nu nog de shabbat, bijna als geriem, vreemdelingen, rechtelozen. Als je één mens verliest lijkt de wereld al ontvolkt, laat staan als het grootste deel van je gemeenschap wordt vermoord. Dan hoor je bij die laatsten die gedenken. En die nadenken hoe het allemaal zo heeft kunnen gebeuren, en opnieuw kan gebeuren.
Piet van Middden, vz OJEC