Vandaag is het dan zover. De herdenking. 75 vrij. Vrij van Auschwitz. Moeizaam, dat woordje ‘vrij’. Je kunt een mens wel uit het kamp halen, maar het kamp niet uit een mens. Die neemt Auschwitz mee naar een volgende generatie. En die generatie geeft het weer wat verder door. Het lijkt het verhaal van de slang. Je krijgt die geest nooit meer in de fles. Het groeit uit tot een draak.

Als je in YadvaShem naar het Children’s Memorial wandelt, loop je op een dode betonnen wadi. Je hoort de wind al vanuit de verte huilen. Boven je hoofd staat een Hebreeuwse tekst uit Spreuken (20:27): neer J” nishmat adaam, ‘de lamp van de Heer is de levensadem van de mens.’ Dat licht is bijna uitgegaan. Het vers in Spreuken gaat nog verder: chofees kol chadree vaaten: ‘op zoek naar alle kamers in het lijf.’ Dat heeft men maar niet in YadvaShem overgenomen. Die kamers, die ruimten in een mensenhart bevatten zoveel onmogelijk dingen, zoveel afzichtelijk wreedheid, dat je er niet naar op zoek wilt.

Piet van Midden

P.S.: trots op Rutte, dat hij excuses heeft aangeboden. Het geeft 75 jaar vrij toch een beetje glans.