Midden in de zomer op zoek gaan naar woordvoerders van de kerken in Jeruzalem is een uitdaging. Aanleiding was het nogal onduidelijke bericht in De Kanttekening van 28 juni jl. waarin de ‘Palestijnse kerkenraad’ een oproep doet aan de Nederlandse Raad van Kerken om hun stem te verheffen tegen Israël.

Door: Jan Barendse

Het werd al snel duidelijk dat er geen Palestijnse kerkenraad bestaat, er bestaat wel een Raad van Kerken in het Midden-Oosten. Een kerkenraad geeft alleen leiding aan een lokale parochie of protestantse kerk en spreekt niet namens een groep kerken in een land of gebied.

In een gesprek met de Deken van de Lutherse Erlöserkirche in het hartje van de Oude Stad werd benadrukt dat de Lutherse Kerk de lijn volgt van haar moederkerk in Duitsland: Israël heeft volledig bestaansrecht en het Joodse volk een bijzondere rol in de heilsgeschiedenis. Daarom staat de Evangelische Kirche niet achter een boycot tegen de Joodse staat. Vanwege de vriendschappelijke relatie met Israel vinden zij dat zij wel hun stem mogen verheffen als er onrecht geschiedt, van welke kant dan ook. Van een oproep van ‘de’ Palestijnse kerken aan de Nederlandse Raad van Kerken of andere Westerse kerken had de Lutherse kerkleider niets gehoord. Wel had hij vernomen dat een Palestijnse pastor iets in die richting had geroepen. Maar hij sprak echt niet namens alle kerken verzekerde hij mij.

Een bezoek aan het Latijnse Patriarchaat in Jeruzalem was zó hartelijk dat een paar weken later nog een gesprek volgde. Monsignore Davide De Mello, de Kanselier van het Patriarchaat sprak met mij over een voorzichtig manoeuvreren tussen aan de ene kant de Moslims en aan de andere kant de Israëlische overheid. Het contact met de Joodse geestelijke leiders is uiterst hartelijk. De ontwikkeling sinds de zestiger jaren van de vorige eeuw door het document van het Tweede Vaticaanse Concilie ‘Nostra Aetate’ en meer recent het schrijven van Paus Franciscus ‘Fratelli Tutti’, heeft geleid tot meer begrip over en weer. ‘Het is een langdurig proces naar waar broederschap. Eerst met elkaar op ooghoogte komen’, geduldig luisteren, en erkenning geven aan pijn’, zei De Mello. ‘De RK kerk wil zich verre houden van politieke uitspraken en het oproepen tot het boycotten van Israël. Ja, de kerk heeft het moeilijk, ja, maar de Israëlische overheid respecteert de kerken en de Christelijke heilige plaatsen. Er is geen sprake van systematische agressie van Israël. Wel zou er sprake zijn van sporadische incidenten in de vorm van vandalisme in Christelijke heilige plaatsen, maar dat wordt niet gesanctioneerd door de overheid’. Bij het afscheid kreeg ik een hartelijke broederlijke omhelzing en het nadrukkelijke verzoek bij een volgend bezoek aan Jeruzalem even langs te komen voor een kopje koffie en een gesprek.

De rector van Christ Church, rev. David Pileggi, gaf aan dat het aantal Arabische Christenen in Jeruzalem en de Palestijnse gebieden de laatste jaren sterk aan het afnemen is. Veel van hen zijn geëmigreerd naar Amerika en Canada. Christelijke plaatsen als Nazareth en overwegend katholieke dorpen in Galilea hadden 50 jaar geleden een overwegend Christelijke bevolking. De druk kwam en komt volgens hem niet van de Israëlische overheid maar van de Moslims. Vooral in de Palestijnse gebieden hebben de Christenen het heel zwaar.

Baptisten pastor Ashkar vertelde mij dat zijn kinderen in hun tienerjaren verschrikkelijk gepest werden op school. In uiterste nood besloot deze vader zijn kinderen naar een Joodse school te sturen. Het gepest hield op…

Begrip hebben voor de moeilijke positie van Arabische Christenen in Israël en de Palestijnse gebieden is nodig. De Israëlische overheid betichten van het sanctioneren van geweld tegen Christen in Jeruzalem is gewoon niet waar.

Migdal, Israël,
Jan Barendse

Van een penningmeester mag je verwachten dat hij zich vooral met de penningen bezighoudt. Dat is een juiste aanname, maar als ik dat zou doen dan zou mijn deelname aan het OJEC-DB veel minder interessant worden. Want het OJEC is zo’n boeiend en uniek gebeuren, dat ik maar al te graag over mijn eigen bestuurlijke grenzen heen kijk.

Door: Elja Schwarz

Ook voor ons (OJEC) is de coronatijd een min of meer verloren tijd geweest. We konden wel enkele digitale activiteiten ontwikkelen die gelukkig door veel mensen werden ‘bezocht’ maar het directe contact ontbrak. Hoe heerlijk was het om elkaar als DB weer live in de ogen te kijken met direct een diepgaande discussie met alle verbale en non-verbale uitingen. En juist die laatste zie je niet op Zoom.

Deze tijd vraagt om een goede dialoog, een gesprek waarin men naar elkaar luistert en de mening van de ander respecteert. Dat is enige manier om begrip voor elkaars handelen te ontwikkelen. Het is toch te gek om steeds weer in kranten te lezen dat ons land zo is gepolariseerd dat een ‘normaal’ gesprek geen zin meer heeft omdat de ander zo van zichzelf overtuigd is, dat hij niet langer openstaat voor een andere mening. En erger nog, dat wordt kennelijk geaccepteerd want na de constatering komt men niet met een aanpak hoe dit te veranderen. Ik vind dit heel zorgwekkend. Op deze manier krijgen de schreeuwers uiteindelijk altijd hun zin!

Wat dat betreft is OJEC een voorbeeld voor anderen. Wij hebben in die 40 jaar van ons bestaan geleerd om naar elkaar te luisteren en elkaar te respecteren. Hoe moeilijk dat soms ook is. Als Joodse vertegenwoordiger geniet ik van de gesprekken en leer ik ook heel veel. Alleen zou ik veel meer mensen willen bereiken. De vergrijzing doet zich ook binnen OJEC voor, terwijl onze toekomst echt in de handen van jongeren ligt. Wat voor interreligieuze dialoog willen zij en met welke onderwerpen krijgen wij hen om de dialoogtafel? Is onze komende bijeenkomst over de Groene Bijbel een goed begin of moet het accent volledig op de website en de sociale media komen te liggen?

Is het gewaagd om te veronderstellen dat de oorsprong van de dialoog deels in het Jodendom ligt? Op 26 september begon het nieuwe jaar 5783. De spirituele kern van deze dagen is dat je diep in jezelf zoekt naar fouten die je in het afgelopen jaar hebt gemaakt ten opzichte van andere mensen en ten opzichte van God. Het gaat om geschillen uitpraten, proberen goed te maken wat je verkeerd hebt gedaan, en uiteindelijk vergeving te vragen en te geven. Dat kan toch alleen door middel van dialoog?

Natuurlijk is dit een andere dialoog dan die wij in OJEC-verband nastreven, maar in de basis gaat het ook bij ons om hoe je je tot de ander verhoudt. En daarin blijkt een ‘normaal’ gesprek hét middel te zijn om zaken op te lossen. Ik geloof daarin en blijf dat uitdragen!

Nogmaals, hartelijk dank voor uw steun!

Elja Schwarz is penningmeester van het DB van OJEC

Twee theologen, twee predikanten en deelnemers zullen tijdens deze studiedag op 8 oktober a.s. in Amersfoort met Bart Gijsbertsen in gesprek gaan over hoe de kerk in haar prediking en liturgie bij kan dragen aan een lezen van de Schrift die niet langer potentieel bedreigend is voor Joden. De titel van de studiedag luidt ‘Geloven met een Hebreeuws ijkpunt – Leven als christen, met Israëls God en een Joodse Jezus’.

Aanleiding voor de studiedag is het drieluik dat Bart Gijsbertsen recent geschreven heeft. Dit drieluik bestaat uit drie opmerkelijk toegankelijk geschreven boeken. Gijsbertsen weet daarin de lezer aan de hand te nemen op een fascinerende ontdekkingstocht: hoe gaat de Bijbel klinken wanneer je de moeite neemt om naast christelijke, ook naar Joodse stemmen te luisteren? Het levert keer op keer verrassende perspectieven op vaak bekende Bijbelgedeelten op.

Tijdens deze studiedag passeren vragen over het – in prediking en liturgie – woorden geven aan de zelfstandige plaats van het Joodse volk als volk van God naast de Kerk. Hoe klinkt op zondagmorgen dat de kerk onopgeefbaar verbonden is met het volk Israël? En hoe kan het evangelie van Jezus zo klinken dat het de Joden niet verguist, maar juist zegent? En, wat heeft het te zeggen dat een aantal theologen tot de conclusie komt dat Jezus niet alleen een Jood was maar nog steeds een Jood is?

In gesprek
Er zal tijdens de studiedag ruim gelegenheid zijn om vragen te stellen aan de sprekers. De theologen Dr. H.A. (Henk) Bakker (VU Amsterdam en Baptisten Seminarium) en Dr. M.C. (Michael) Mulder (Theologische Universiteit Apeldoorn) en de predikanten ds. C.J. (Jacco) Overeem (Hervormde Gemeente Woerden) en ds. Oscar Lohuis (Goed Nieuws Bediening) zullen op Bart Gijsbertsen reageren en met hem in gesprek gaan.

Leven Joden anders dan niet-Joden? Welke tradities, gebruiken, ideeën en gevoelens kenmerken het leven van Joden in de 21ste eeuw? Is het moeilijk om een Joods leven te leiden? Het antwoord op deze vragen hebben geleid tot dit nieuwe boek of, zoals schrijver Robert Jan Blom het liever noemt, een ‘documentaire’. Als veelschrijver heeft Blom vooral over politieke en bedrijfseconomische onderwerpen geschreven. In dit 150ste (!) boek beschrijft hij de diversiteit binnen de Joodse gemeenschap in ons land. Hij kiest voor een originele journalistieke opzet en begint bij de voortplanting, om te eindigen met tal van wetenswaardigheden waaronder een lijst van verboden activiteiten tijdens de sjabbat.

Door: Cor Sinnema

In tussenliggende hoofdstukken geeft hij informatie over verschillende stromingen, wetenswaardigheden, taalgebruik, kleding, dagindeling, de Joodse kalender en de Joodse tradities. Deze reeks weetjes wordt gelardeerd met zes interviews met bekende en onbekende Joden, wier leven illustratief is voor het Joodse leven. Onder hen bevinden zich Debora Maarsen (1941), die Ravensbrück heeft overleefd, Esther Speijer (1944), die naar Israël emigreerde en weer teruggekeerde naar ons land, Neriah Hadassah (1979) die zich van het katholicisme tot het orthodoxe Jodendom bekeerde en Letty Adelaar (1946), die van orthodox via liberaal Joods weer gematigd orthodox werd; en twee rabbijnen: de Spaans-Portugese Meir Villegas Henriques (1979) en de liberale Menno ten Brink (1958).

Joden zijn een minderheid in ons land. Sinds de Tweede Wereldoorlog wonen er 50.000 Joden, van wie een klein deel (ongeveer 11.000) als religieus bekend is. Ter vergelijking: ons land telt ruim een miljoen moslims. Blom probeert alle varianten van Joods leven te beschrijven, maar daarmee doet hij uiteindelijk het geheel geen recht. Vergelijkingen met andere godsdiensten past niet, vindt Blom, want Joden zijn allereerst een volk. Toch doet hij geregeld slordige uitspraken en gaat waarschijnlijk uit van een (oorspronkelijk) christelijk lezerspubliek, voor wie hij synagoge vertaalt met een ‘Joodse kerk’. Een zin als “Het respect voor de overleden persoon staat gelijk met het respect dat Christenen voor hun overleden naasten koesteren. De overledene maakt bij leven zelf de keuze tussen begraven en crematie.”(blz. 24), is vreemd omdat bij mijn weten cremeren bij Joden is verboden! Elders zegt hij: “In zeker opzicht mag de sjabbat worden vergeleken met de Christelijke zondag”(40). Als je al wilt vergelijken, past het om het andersom te doen. Ongenuanceerd is zijn beschrijving van andersgelovigen als hij schrijft: “Vrijwel alle gelovige Joden komen naar de synagoge. Logisch: ook katholieke, hervormde, protestantse en islamitische gelovigen bezoeken hun kerken en gebedsdiensten. De kerk voor Joden wordt synagoge (of ‘sjoel’) genoemd“ (90). “Joden lijken op christenen” (101), enz.

Joods leven noemt Blom relatief ‘ingewikkeld’, omdat Joods een veelomvattend begrip is. Veel boeken richtten zich volgens hem vooral op de Joodse geschiedenis en met name op de Jodenvervolging. Blom probeert juist het veelkleurige palet te beschrijven waaruit de Nederlandse joodse gemeenschap bestaat. Vreemd vind ik het dat er nergens een concrete Bijbeltekst vermeld wordt. De enige keer dat het gebeurt, betreft het een verwijzing naar Leviticus 22, een tekst over homoseksualiteit. Profeten komen in het hele boek niet voor. Het aardigst zijn nog de zes interviews, en de bijlagen met een (eigen) Joods woordenboek van 9 bladzijden, de Chronologie van de Jodenvervolging in Nederland (14 bladzijden), en 8 bladzijden Wetenswaardigheden. Blom heeft veel bronnen gebruikt. Na lezing onthoud ik vooral dat hij een omvangrijk en gevarieerd oeuvre op zijn naam heeft staan en ruim 1 miljoen boeken heeft verkocht. En dat er veel vormen van Joods leven bestaan. Maar dat laatste wist ik al.

Boekgegevens:
Joods leven in de 21ste eeuw. Het dagelijkse joodse leven, feesten en gedenkdagen, interviews met liberale en orthodoxe joden; door Robert Jan Blom, Uitg. Aspekt/Soesterberg, ISBN 9789464626889, 274 blz. € 21,95.

Cor Sinnema is lid van het Algemeen Bestuur van het OJEC

De Hoge Feesten komen eraan. Althans voor onze gesprekspartners: Joods Nieuwjaar, 10 dagen van bezinning, Grote Verzoendag, Loofhutten, Vreugde der Wet. Dat betekent afgezien van vooral de vastendag op Jom Kippoer (er zijn meer vastendagen) veel etentjes, eindeloos veel thee, koffie en koekjes en bij gezellige vrienden op bezoek. Ik ben maar een sjabbos goj, maar die rol bevalt me uitstekend. Ik geniet wel mee van alle reuring. Bovendien is mijn eigen kippensoep in kleine kring beroemd.

Door: Piet van Midden

Straks met Kerst en Nieuwjaar ben ik weer aan de beurt. Nu nog even niet. Intussen wordt de wereld er niet vrolijker op. Je zou verwachten dat Marc Rutte met een grote bel op TV zou verschijnen en zou roepen: ‘Beste mensen, er staat ons een ramp te wachten. We mogen niet doen of er niets aan de hand is.’ Maar nee. Allerlei rampzaligheden vinden we in het Financieel Dagblad verstopt. Volgens m’n kinderen valt het allemaal wel mee, maar dat is wensdenken. Het gaat niet om de inflatie alleen, maar om een fors aantal crises samen, die elkaar ook nog eens versterken: woningnood, stikstof-problematiek, water – droogte of te veel – watervervuiling, mensen op de vlucht (dat worden er steeds meer als ook de rijke landen in chaos raken), oorlog, energiecrisis en dan nog een aantal lokale problematieken en in Israël de kwestie Joods-Palestijns, bezette gebieden.

Kan het OJEC er iets mee? Nee en misschien ook ja. Het is nogal onzinnig te willen dat het OJEC zich in een politiek pak hijst. Wij zijn er vanwege het onderling gesprek. Daar zal natuurlijke ook her en daar een politiek statement worden afgegeven, maar het gaat om de gezamenlijke inspanning van deze wereld wat te maken.

En misschien ook ja. Bij orthodoxe Joden wordt in de aanloop naar Jom Kippoer met een levende kip in een rite die kaparot wordt genoemd driemaal boven het hoofd gezwaaid. Daarmee wordt schuld overgedragen op dat dier dat daarna ritueel wordt geslacht. Dat beest wordt aan de armen geschonken. Ik houd al vanaf mijn kleurtijd, met hier en daar een onderbreking, kippen. Die hebben een goed leven en daarmee wordt niet gezwaaid. Wat we wel doen is een extra gift voor de armen, die er in Rotterdam volop zijn. Intussen dendert de inflatie voort. Ik weet het en het zij zo.

Piet van Midden is voorzitter van het OJEC

Zo kopt de Kanttekening op 28 juni 2022. Om te vervolgen: "De Nederlandse Raad van Kerken heeft een brief gekregen van de Palestijnse kerkenraad, waarin wordt opgeroepen de stem te verheffen tegen Israël. Palestijnse christenen zijn slachtoffer van systematische agressie door Israël," schrijven de Palestijnse christenen. De Palestijnse onvrede wordt getoonzet met een paar praktijkvoorbeelden, waarmee je, zo uit hun verband gehaald, journalistiek altijd wegkomt.

Door: Piet van Midden

Laat ik voorop zeggen: elk incident is er een teveel. Bovendien is de situatie voor veel gewone Palestijnen in Israël en de Palestijnse gebieden moeilijk. Niet in het minst vanwege het door en door corrupte Palestijnse bestuur. Als het de bedoeling is dat aan de orde te stellen, zijn er betere manieren dan deze hartenkreet. Met deze oproep loopt een gesprek bij voorbaat op een anti-Israëlagenda uit en is het al geëindigd voor het is begonnen. Het artikel verraadt trouwens weinig kennis van zaken. Wat is een ‘Palestijnse kerkenraad’? En wat wordt bedoeld met ‘Israël’? Je hebt de neiging te vragen welk vertaalprogramma is gebruikt.

Het Overlegorgaan Joden en Christenen spreekt graag mee. Ons gaat de situatie in Israël en de Palestijnse gebieden aan het hart. Daarom hebben we een van de OJEC-leden, Jan Barendse, gevraagd in Jeruzalem contact te leggen met de leiding van de christelijke kerken (dat is geen kerkenraad, zoals het artikel suggereert). Barendse trekt daar enige dagen voor uit. Hem kan geen gebrek aan liefde voor de kerk verweten worden en ook geen gebrek aan liefde voor Israël. We horen graag van hem. Ook wat wij kunnen bijdragen aan het begin van een oplossing. Maar we ‘verheffen niet onze stem tegen Israël’. Dat is zomaar een loos gebaar.

Piet van Midden is voorzitter van het OJEC