Op maandag 17 april hebben we een OJEC-studiedag gepland. Nu niet over filosofie, antisemitisme of joodse gebruiken, maar over geschiedenis. En wel die van de Joden in de diaspora. Er is veel mening over Joden en over Israël, maar bij velen weinig kennis. Daar kunnen we wat aan doen.

We hebben prof. Bart Wallet gevraagd om te spreken over een onderwerp waarvan hij echt bijzonder veel weet: de geschiedenis van de Joden in Amsterdam. Wallet is hoogleraar Joodse Studies aan de Universiteit van Amsterdam. We zijn hem bijzonder erkentelijk dat hij voor ons naar Utrecht reist om zijn kennis te delen.

Na de lunch spreekt Piet van Midden over de inhoud van zijn recente boek: Israël, een wereld apart. Van Midden beschrijft de joodse geschiedenis in vogelvlucht: 3000 jaar op leven en dood. Uiteraard met mogelijkheden om met elkaar van gedachten te wisselen.

De toegang is kosteloos, zij het dat u uzelf wel even dient op te geven bij de secretaris van het OJEC via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. Dat is noodzakelijk om meer dan een reden, te beginnen bij het bestellen van de lunch. Wij vragen u om een bijdrage van € 10,00. Een fysieke bijeenkomst dus voor iedereen die geïnteresseerd is in wat er is gebeurd en vooral waartoe e.e.a. heeft geleid.

We komen samen op onze vertrouwde locatie: Merkaz, het joods centrum in Utrecht, Magdalenastraat 1A, een zijstraatje van de Nieuwegracht.  Inloop: 9.30. Start van het programma: 10.00 uur. Voel u welkom!

Bron: OJEC

In mei 1948, kort na de Tweede Wereldoorlog, werd de staat Israël gesticht. Voor veel Joden Het Beloofde Land, een baken van hoop, een rots in de branding. Maar voor anderen vooral een steen des aanstoots. Voor de Arabieren betekende de proclamatie van Israël het verlies van eigen land, en een lot als tweederangsburger of als vluchteling.

In de documentaireserie ‘Het Beloofde Land’ spreekt journalist en historicus Coen Verbraak met Nederlandse Joden die in Nederland of in Israël wonen. Zij vertellen over zichzelf, het Jodendom en zionisme, over Joden en Palestijnen, Joodse religie en cultuur, over Joodse humor, over de holocaust, en vooral ook over hun betrokkenheid, hun liefde, hun afkeer en hun zorgen over dat kleine land in het Midden-Oosten dat dit jaar 75 jaar bestaat. Het Beloofde Land – Nederlandse Joden over 75 jaar Israël en over zichzelf’ is zes weken lang te zien vanaf zondag 16 april om 20.25 uur bij BNNVARA op NPO 2.

In zes afleveringen spreekt Coen Verbraak met een diverse groep Nederlandse Joden, met verschillende meningen, voorkeuren of worstelingen. Want sta je als Joodse Nederlander per definitie aan de kant van Israël, of is dat geen vanzelfsprekendheid?

We zien onder anderen de 106 jaar oude Mirjam Bolle, die tijdens de oorlog secretaresse was bij de Joodsche Raad en daarna via een concentratiekamp op wonderbaarlijke wijze in Israël terechtkwam. Mirjam verloor haar zoon toen hij in de Israëlische militaire dienst omkwam tijdens een bombardement. Ook verloor zij één van haar dochters nadat zij op een mijn reed. Rabbijn Raphael Evers verhuisde twee jaar geleden naar Jeruzalem, omdat hij vindt dat antisemitisme in Europa toeneemt. Hij is ervan overtuigd dat het ‘einde der tijden’ nabij is en wil het einde van de wereld in Israël meemaken. Of de 20-jarige Abel Bolink, die na zijn middelbare school in Nederland vrijwillig besloot het Israëlische leger in te gaan. Hij is bereid zijn leven te geven, maar bidt elke dag dat hij niet zelf op iemand hoeft te schieten. Maar we zien ook theatermaker en filosoof Jaïr Stranders, die zich afvraagt ten koste van wát Israël bestaat. En de inmiddels overleden Harry de Winter vertelt over zijn worsteling met Israël: “Ik vind het een drama”.

Voor regisseur Coen Verbraak was het maken van de serie een indringende ervaring: “Israël is een fascinerend land, waar drie wereldgodsdiensten samenkomen en waar voortdurend de spanning tussen Joden en Palestijnen voelbaar is. Je realiseert je daardoor dat het een van de lichtst ontvlambare kruitvaten in de wereld is.”

Over ditzelfde thema verschijnt in mei ook een boek van Coen Verbraak: Israël. De zoektocht naar het beloofde land.

De stijlvorm van ‘Het Beloofde Land’ lijkt op de eerder veelgeprezen series die Coen Verbraak voor BNNVARA heeft gemaakt, zoals ‘Molukkers in Nederland’ in 2021, ‘Onze Jongens op Java’ in 2019 (De Tegel) en ‘Srebrenica – de machteloze missie van Dutchbat’ in 2020 (Sonja Barend Award).

Bron: BNNVARA

Op Goede Vrijdag werd Jezus gekruisigd. Zijn wederopstanding vieren christenen twee dagen later, op Pasen. Het zijn door de eeuwen heen hoogtijdagen geweest van kerkelijk anti-judaïsme, een van de vroegste en nog steeds bestaande uitingen van antisemitisme.

Door: Ruben Vis | Foto: Youtube

In dat kerkelijk anti-judaïsme staan de theologie van schuld en de theologie van de vervanging centraal. De schuld uiteraard van de joden die ervoor gezorgd zouden hebben dat Jezus gekruisigd werd, maar ook de straf daarvoor. Het kerkelijk aangewakkerd antisemitisme is een bron geweest voor de Sjoa. Tot mijn ontsteltenis blijkt de theologie van de schuld gebruikt te worden om Auschwitz te verklaren. Want nog in de 21ste eeuw schrijft een van Nederlands meest prominente protestantse theologen dat Auschwitz toch echt aan de Joden zelf heeft gelegen. Eigen schuld. Auschwitz en Golgotha zijn samen één, zegt Abraham van de Beek. Want het is de zoon van God die de vervolgde is. Een theoloog die recent nog geëerd is met de oeuvreprijs voor theologie.

De joden van Auschwitz zijn verenigd met Jezus aan het kruis.

Israël heeft het lijden met de naam van de Heilige op de lippen gedragen, en zij vielen onder hun kruis, waarmee Israël zijn lijden heeft aanvaard. Omdat Israël de kring is rond de Messias in zijn lijden, delen zij in wat Hij leed.

Het kruis is echter niet een willekeurig lijden. Het is straf. Kruisdragen is het oordeel dragen. Joden hebben dat oordeel te aanvaarden. En dus is de vraag naar Jodenzending geen vraag. Jodenzending hoort bij het wezen van het christelijk geloof.

Het is wat de protestantse theoloog Abraham van de Beek schrijft in zijn boek De kring om de Messias (2002). Die onzinnige drang om Joden te willen bekeren deugt niet en is tweeduizend jaar het recept geweest voor alle mogelijke vormen van antisemitisme.

Van de Beek beoordeelt zonder meer wat Joden denken en voelen, uitlopend op een onvrijwillige identificatie van Joden met de gekruisigde Jezus. “De zoon van God openbaart zich in het Poolse getto en in Anne Frank. Joden hebben hun oordeel te dragen.” Van de Beek trekt een lijn tussen de Joden die aanwezig waren bij de kruisiging en de Joden die vermoord zijn in Auschwitz, inclusief de impliciete toeschrijving van een soort intergenerationele bloedschuld die door de Sjoa zou moeten worden 'uitgeboet'. Is dit niet klassiek christelijk antisemitisme? Het is niet alleen een ongepast en ondoordacht spreken over Joden, maar ook een vervallen in vervangingstheologie. Van de Beek verchristelijkt dat wat niet christelijk is, de Sjoa.

Eens per tien jaar wordt in de Nacht van de Theologie een van hun vakbroeders tot winnaar van de oeuvreprijs gekroond. Een half jaar geleden kreeg Abraham van de Beek die prijs. Van de Beek is pas de tweede die werd gelauwerd.

In de wereld van het christendom en in de wetenschap is Van de Beek een begrip. Anders krijg je niet de allerhoogste prijs van je vakbroeders. Die kijken tegen je op, die bewonderen je, putten uit jouw oeuvre, doceren erover aan vakbroeders in spe, en die prijzen je. Van de Beek behoort tot het beste wat protestants Nederland heeft voortgebracht.

In eigen kring mag hij de held zijn, voor mij is het onbegrijpelijk dat Van de Beek de prijs heeft gekregen van beste theoloog van het decennium. Ik ben het onderwerp van zijn studie. In zijn boek De kring om de Messias gaat het over mij. Maar alleen omdat mijn ouders het wel overleefd hebben, zoals met hen een kleine minderheid het is gelukt.

Van de Beek wordt door de grootste christelijke media, vakbroeders en alle mogelijke opleidingen theologie op het schild gehesen. Zij maken programma's en schrijven krantenartikelen gebaseerd op het gedachtegoed van de grote Van de Beek. Studenten worden onderwezen, gevoed uit het oeuvre van de theoloog van het decennium. Waar het tegenwoordig gauw gebeurt dat universiteitsdocenten worden gecancelled, wordt Van de Beek bejubeld. De verantwoordelijkheid voor diens gedachtegoed wordt in de schoenen van de auteur geschoven. Van Van de Beek dus. Vanwege ongeveer dezelfde opvattingen, namelijk dat joden zelf schuld hebben aan hun Sjoa omdat ze Jezus niet hebben erkend, werd in de jaren ’80 het echtpaar Lucas en Jenny Goeree door de Hoge Raad veroordeeld. De Hoge Raad had er geen boodschap aan dat de Goerees zeiden zich op een theologisch standpunt te stellen. Van de Beek zegt in wezen niets anders. Toen ging het om kerkelijk antisemitisme van een stel weinig invloedrijke gekkies.

Van de Beek wordt geëerd voor wat hij schrijft; zijn gehele oeuvre. Geen boek uitgezonderd.

Abraham van de Beek, de man die begrijpt waarom Auschwitz heeft plaatsgevonden. Zij die Westerbork, Auschwitz, Theresienstadt en Bergen-Belsen van binnen hebben gezien waren geen christelijke theologen.

Ruben Vis is bestuurslid van het OJEC, Overlegorgaan Joden en Christenen

Tot en met 22 mei is in het Cultuurhuis Pléiade in Doorn een expositie te zien over de Joodse identiteit, vrijheid en familie. De expositie ‘Drie generaties Joden in Nederland’ van Jeduha de Jong portretteert Joodse families waarvan drie – soms zelfs vier – generaties nog in leven zijn.

Tot hier en niet verder
Drie vrouwen staan centraal in de expositie. Hun houding is zo fier en krachtig. Zij staan als heldinnen voor wie zij zijn, voor hun vrijheid, hun moederschap, hun Joodse identiteit. Tot hier en niet verder, de pijn uit het verleden niet langer doorgeven. Dat wat is gebeurd niet vergeten maar herdenken. Het verhaal moet verteld maar de vrijheid mag gevierd worden. Ook is de taliet, doek voor het ochtendgebed, verwerkt in de installatie en tekeningen. Het gebed staat voor verzoening, zegen, dankbaarheid voor de nieuwe dag en hoop voor de toekomst. 

Jeduha de Jong
De Doornse kunstenaar Jehuda de Jong ging in het kader van 75 jaar vrijheid op zoek naar Joodse families waar nog drie en soms zelfs vier generaties in leven zijn. Zij portretteerde hen door middel van foto’s. De geportretteerden vertellen in audioberichten wat vrijheid, familie en hun Joodse identiteit betekenen. Op de foto’s heeft Jehuda gereageerd door een installatie te maken met tekeningen, collages en sculpturen. Helaas kan niet alles getoond worden omdat het werk te kwetsbaar is voor een openbare ruimte. Wanneer u een indruk wilt krijgen van de totale installatie kijk dan in het boek Atelier Jehuda 2012 – 2022 dat ter inzage ligt.

Openingstijden en meer info
De expositie is georganiseerd door de Cultuurcoach van de Bibliotheek Z-O-U-T en is te bezoeken tot en met 22 mei 2023 in het Cultuurhuis Pléiade aan het Kerkplein 2 te Doorn (in de Cantina en op de galerij op de eerste verdieping).

Openingstijden: maandag tot en met vrijdag van 8.30 tot 17.00 uur, donderdagavond tot 20.00 uur en zaterdag van 10.00 tot 13.00 uur.

Heb je ook interesse om te exposeren in een van de cultuurhuizen op de Utrechtse Heuvelrug? Neem contact op met Maja van Eijndthoven, Cultuurcoach Utrechtse Heuvelrug, via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..

Bron: Bibliotheekzout.nl | Foto bovenaan (niet te zien op expo): Pixabay

Veel gebruiken, denkbeelden en feesten in de kerk zijn terug te voeren op het jodendom. Piet van Midden, protestants predikant en docent Hebreeuws aan de Tilburg University, legt uit hoe het zit met Pesach en Pasen. En: heeft het avondmaal daar nu wel óf niet mee te maken?

Door: Piet van Midden

Misleiden van de dood
Ooit was Pasen een boerenfeest in Palestina. Na de winter, als de eerste gerst rijp was, gingen de mensen met een deel van dat eerste graan naar de tempel. Maar ze liepen niet zomaar het tempelplein op. Ze deden dat met een soort hink-stap-sprong, om de boze geesten te misleiden. Je weet immers maar nooit. Dat heet in het Hebreeuws pasàch. Trouwens: het luiden van de kerkklokken was ooit ook bedoeld om boze geesten voor de open kerkdeur weg te houden …

Er is alle reden om aan te nemen dat de Israëlieten in Egypte dit feest ook vierden. Maar er kwam wat bij: de vlucht uit Egypte. In opdracht van Mozes smeerden de Israëlieten bloed aan de deurposten, het bloed van een geslacht lam. Ook al een manier om boze machten op afstand te houden. Overal waar de engel van de dood die bloederige deurposten zag, ging hij voorbij. Pasàch, zo staat het in de Hebreeuwse Bijbel: de dood passeerde hen.

Feest van de bevrijding
Zo werd Pasen – we noemen dat nu Pèsach – het feest van de bevrijding uit Egypte en daarmee de redding uit de dood. De familie en haar gasten scharen zich om een mooi gedekte tafel. Daarop staat een schaal met een beentje van een lam (sinds de tempel is verwoest, wordt er geen offerdier meer geslacht), gerstebroden, bittere kruiden, wijn, en nog wat andere ingrediënten. En men citeert bepaalde psalmen, die we samen het Groot Hallel noemen, Psalm 113-118. Hallel betekent lofprijzing. De liturgie is eigenlijk een antwoord op de vraag die iemand van het gezelschap stelt: ‘Waarom is deze avond anders dan andere avonden?’

Jezus als offerlam
Jezus, onze Heer, vierde de Joodse feesten mee. We vinden Hem bijvoorbeeld ook op het Loofhuttenfeest. Maar het bekendst is het Pèsach dat Hij meevierde. De leerlingen zijn dat Pèsach uiteraard nooit vergeten. De evangelisten hebben aan Pèsach een dubbele bodem gegeven. Ze vonden in het offerlam dat de leerlingen die paasavond aten, Christus terug als een lam ter slachting. Dat was een nieuwe dimensie.

Maar die leerlingen waren Joden. Dat bleven ze hun leven lang – als je Jood bent, kun je dat immers niet afleggen. Ze kwamen samen ‘om brood te breken’. Dat betekent om ‘samen te eten’. Joden die religieus leven, beginnen nog steeds met een zegening die bij een broodmaaltijd eindigt met: ‘Gij die het brood uit de aarde hebt doen opkomen.’ En na het eten wordt er uitvoerig gebènsjt, gedankt.

Mensen van de weg
De leerlingen van Jezus schaften die gebeden niet zomaar af. Maar er kwamen bij deze ‘mensen van de weg van Jezus’ (de oudste naam voor ‘christenen’) allerlei gebeden en zegeningen bij. Het Onze Vader kon daarbij niet ontbreken. En in een oude christelijke rite werd vier keer een beker wijn doorgegeven. Zo kreeg je twee paasvieringen: een joodse en een christelijke.

Het avondmaal is dus niet zoiets als een christelijk Pèsach. Maar het bevat wel elementen uit die viering. En last but not least: in beide riten gaat het om en over de bevrijding uit de dood.

Dr. Piet van Midden is emeritus predikant en docent Hebreeuws aan de Universiteit van Tilburg

Elke zaterdag (sjabbat) wordt een stuk uit een met de hand geschreven Thorarol voorgelezen/gezongen. Het schrijven van een Thorarol is een uiterst secuur werk dat alleen gedaan mag worden door een officiële 'sofer' (schrijver). Het schrijven van een Thorarol duurt ongeveer een jaar en is dus erg kostbaar. De opleiding om een Thorarol te kunnen schrijven duurt 7 jaar. De rol wordt beschreven met een veer en zwarte, duurzame inkt. De Thorarollen dragen allerlei versieringen zoals zilveren kroontjes, belletjes, een mantel en een zilveren schild.

De Joodse gemeenschap Culemborg had een synagoge, maar na de Holocaust werd de Joodse gemeenschap Culemborg in 1947 officieel opgeheven. De synagoge is inmiddels eigendom van De Nederlands Gereformeerde Kerk Culemborg die het gebouw (weer) beschikbaar stelt voor het gebruik voor joodse diensten door de Progressief Joodse Gemeente Midden Nederland (PJG MN). Die Joodse gemeente heeft 2 oude, Thorarollen in bruikleen, maar die zijn in zeer slechte staat. 

Een nieuwe en eigen Thorarol is voor onze nieuwe gemeenschap van grote betekenis. Onze gemeenschap is nog klein en we kunnen de kosten voor een nieuwe of tweedehands Thorarol niet zelf opbrengen. Daarvoor vragen we uw hulp. Er is een crowdfundingsactie gestart op: http://steunactie.nl/actie/nieuwe-thorarol/-18875. 

Donateurs krijgen een officieel certificaat. Als u €1000 of meer doneert, wordt u uitgenodigd om aanwezig te zijn bij het in gebruik nemen van onze nieuwe Thorarol in Culemborg.

Kijk voor meer informatie over onze nieuwe gemeente op onze website.

Bron: Progressief Joodse gemeenschap Culemborg | Foto boven: Wikipedia (is van een andere thorarol)