Het wordt expliciet verboden om de Holocaust te ontkennen, bagatelliseren of goed te praten. Dat heeft het demissionaire kabinet besloten. Discriminatie en racisme zijn al verboden en ook het ontkennen van de Holocaust was al strafbaar, maar het stond nog niet expliciet omschreven in de wet. Dat gebeurt nu wel. Er blijft een gevangenisstraf van maximaal 1 jaar op staan.

Lees hier verder.

Bron: NOS

Het evangelie van Johannes, het verhaal is een herziene versie van een eerdere publicatie door Jan Engelen in eigen beheer uitgegeven. De belangrijkste stelling van zijn commentaar is dat het evangelieverhaal van Johannes uit een door en door Joodse wereld stamt en alleen met informatie over de joodse achtergronden is te begrijpen. Hiermee opent en besluit hij het boek. De leermeester van Jan Engelen was de bijbels theoloog Ben Hemelsoet, bij wie hij in 1986 promoveerde. Engelen is geboeid geraakt door Johannes en probeert die fascinatie voor hem over te brengen door er van te getuigen.

Door: Cor Sinnema

Een echte introductie op het vierde evangelie ontbreekt helaas. De opzet is gebaseerd op de verhalende eindtekst van het evangelie zelf. Na de opening met het Vooraf en een Inleiding volgen een behandeling van de eenentwintig hoofdstukken, even veel als het evangelie zelf. Het boek begint met hoofdstuk 1,1-18 (de proloog) en eindigt met de epiloog, die in zijn geheel het laatste hoofdstuk omvat. Alle tussenliggende perikopen of teksteenheden passeren achtereenvolgens de revue. De hoofdstukken openen steeds met een korte introductie, dan volgt een studievertaling door Jan Engelen zelf, geschreven in de tegenwoordige tijd. Een verantwoording hiervoor ontbreekt of het moet zijn dat je “geloven altijd in de tegenwoordige tijd doet”, zoals Engelen in zijn tekst vermeldt (op blz. 86). In de eerste acht hoofdstukken geeft hij de vertaling in gedeeltes en staat de toelichting tussen deze delen in. Vanaf hoofdstuk negen geeft hij eerst de studievertaling in zijn geheel, zonder onderbrekingen en komen de exegetische opmerkingen en commentaren erna. Deze worden door tussentitels onderscheiden. Zo kabbelt de tekst voort.

Jan Engelen is een liefhebber van het woord en zijn exegese kan het beste getypeerd worden als een zin-voor-zin- of woord-voor-woordexegese. Dat zijn vaak Hebreeuwse, maar dikwijls ook Griekse woorden. Het boek bestaat hierdoor uit een schat aan details en veel informatie. Zo is regelmatig te lezen wanneer een woord voor de eerste keer in het evangelie van Johannes wordt gebruikt en hoe vaak; hoe dit woord in de regel vertaald is en – vanzelfsprekend – hoe het in de ogen van Jan Engelen vertaald had moeten worden! Sommige mededelingen staan er wat verloren tussen en hadden misschien beter in een voetnoot gezegd kunnen worden. De enige structuur die duidelijk aanwezig is, is de volgorde van het evangelie zelf. Opvallend is het woordgebruik dat doet vermoeden dat Engelen naast de Griekse tekst de Engelse vertaling en veel Engelse literatuur heeft geraadpleegd. Hij schrijft consequent Jerusalem in plaats van Jeruzalem, en heeft het over de Torah, zoals de vijf boeken van Mozes in Engelse uitgaven wordt geschreven, met een ‘h’ op het eind, terwijl Nederlandse uitgaven meestal Thora of Tora gebruiken. Hij schrijft Sychar in plaats van Sichar, Cain in plaats van Kaïn, enzovoorts.

Jan Engelen schrijft spreektaal en wie hem kent, hoort het hem zeggen. Je kunt zijn commentaar op Johannes aan zijn stem/spreken herkennen. Vragen in de tekst als “Waarom doet hij dat?” of “Wat betekent dat voor hen?” en opmerkingen als “bedenk daarbij ook” of “Pas op!”, zou je ook (s)preektaal kunnen noemen. Het evangelie van Johannes wordt vaak anti-joods genoemd. Dat komt door de manier waarop over Joden wordt geschreven. Jan Engelen lost dit probleem op door te spreken over de ‘leidinggevenden’ of de ‘autoriteiten’ van Jeruzalem.

Wat ik het meeste heb gemist is een unieke vondst die de structuur van het verhaal blootlegt, een leeswijzer op de tekst als geheel. Bijvoorbeeld rond de joodse feesten, de tekenen, of de dagen. Deze zaken worden wel genoemd, maar Engelen slaagt er niet in grip op het geheel te geven. Hij schrijft associatief en gaat in gesprek met andere vertalers en commentatoren zonder hen apart in de voetnoten te vermelden. Jammer, want wie de discussie wil volgen, moet dat nu zelf uitzoeken. Hij volstaat door aan het eind van zijn boek “drie recente grote en gedetailleerde commentaren” te vermelden. Een register op (andere) Bijbelplaatsen ontbreekt, maar de toelichting bij alle hoofdstukken achter elkaar helpt ook om bepaalde passages terug te zoeken. Het boek is vooral een bundeling van de inzichten die Jan Engelen hij in de loop der jaren heeft gekregen.

Boekgegevens
Auteur: Jan C.M. Engelen | Titel: Het evangelie van Johannes, het verhaal | Uitgeverij: Bravo New Books | ISBN 9789 4641 8535 5 | Aantal pagina’s: 237 | Prijs: € 22,96 | Klik hier om het boek te bestellen

Cor Sinnema is permanent diaken van het bisdom ‘s-Hertogenbosch

Zangeres Shura Lipovsky is een van de grote vertolkers van het Jiddische en J koodse lied. Op vrijdagavond 7 juli kunt u haar live beluisteren in de Gudulakerk in Lochem. Samen met een uitgelezen ensemble van vier musici zingt zij die avond liederen die ze zelf heeft geschreven, afgewisseld met traditionele liederen en verhalen.

Lees hier verder.

Bron: Christelijkeconcertagenda.nl | Foto: Youtube

Dominee Jelle van Slooten, geboren op Urk, heeft als theologiestudent het levensverhaal van de enige Joodse familie op Urk gereconstrueerd. Over hen schreef hij in 1995 het boek Een ver-Urkte Israeliet. Het levensverhaal van Japien de Joode. Onlangs verscheen op basis van dit verhaal een stripboek, met een website en een lesbrief. Het boek en de lesbrieven zijn gemaakt om te gebruiken in de bovenbouw van het basisonderwijs en in het voortgezet onderwijs. Het is te hopen dat het stripboek ook buiten school zijn weg zal vinden.

Door: Cor Sinnema

Vertrekpunt voor het stripverhaal zijn de drie struikelstenen die op Urk gelegd zijn voor drie leden van het gezin Kropveld. Roy, een van de vier ‘striphelden’, struikelt er tijdens een vossenjacht bijna letterlijk over. Samen met zijn vrienden Jauwk, Zoe en Sarah gaat hij op onderzoek uit. Het viertal, twee meisjes en twee jongens, ontmoet allerlei informanten, die hun uitgebreid vertellen over de geschiedenis van deze joodse familie tijdens de Tweede Wereldoorlog op Urk.

Vader Israël Samuel Kropveld (Japien) heeft zich als marskramer kort voor de oorlog op Urk gevestigd met zijn vrouw Hendrika (Greta) Kropveld-de la Penha en hun tweede dochter Lea. Een herhaald aanbod om te gaan onderduiken wijzen ze van de hand. Catechismusles in de gereformeerde kerk zien ze als een laatste strohalm, maar ook dat zal hen niet helpen. Ze worden opgepakt en via kamp Westerbork naar vernietigingskamp Sobibor gebracht, waar ze direct na aankomst op 9 april 1943 worden vergast. Het boek eindigt met het besluit van de vier kinderen om alles wat ze over het lot van deze familie hebben ontdekt te blijven voortvertellen.

Het blijkt steeds moeilijker om op school te spreken over de Holocaust. Het is te hopen dat de originele aanpak van dit stripboek daarbij kan helpen. Het verhaal van Japien is exemplarisch voor de geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Urk mag blij zijn met dit bijzondere initiatief. Het stripboek is een prachtig resultaat van vele jaren werk. Het is een aanwinst voor Holocausteducatie. Goed voorbeeld doet goed volgen.

Boekgegevens
Japien de Joode. Het verhaal over de joodse familie Kropveld op het eiland Urk tijdens de Tweede Wereldoorlog, tekst van Frank Jonker en tekeningen van Danker Jan Oreel, Uitgeverij Stichting Odulphus, 2023, ISBN 978-90-833258-0-4, € 10,-. 49 blz.

Cor Sinnema is permanent diaken voor het bisdom ‘s-Hertogenbosch

Van 30 oktober 2023 tot en met 31 maart 2024 toont het Joods Museum in Amsterdam de tentoonstelling Sol LeWitt. Deze Amerikaans-Joodse kunstenaar (1928 – 2007) geldt als een van de grondleggers van de conceptuele kunst.

Niet voor niets belandde hij in de jaren 60 in Nederland, toen Amsterdam zich ontwikkelde tot internationaal centrum voor conceptuele kunst. Het Joods Museum besteedt aandacht aan LeWitts band met Nederland en zijn Joodse achtergrond. Te zien zijn onder andere vier wall drawings (muurtekeningen) samen met werken op papier, structures (ruimtelijke objecten) en archiefmateriaal afkomstig uit Nederlandse museale en privécollecties. Voor het Joods Museum is het een van de grootste tentoonstellingen tot nu toe.

Carrière in Nederland
In de tentoonstelling wordt de band van LeWitt met Nederland uitgelicht. Nederlandse musea, galeries, verzamelaars en kunstenaars speelden vanaf het begin een belangrijke rol in de ontwikkeling van zijn carrière. Zo werd zijn eerste solotentoonstelling in Europa in 1970 georganiseerd door het Haags Gemeente Museum, nu Kunst Museum Den Haag. In die periode werkte de kunstenaar ook samen met de beroemde internationale galerie Art & Project in Amsterdam. Veel van LeWitts vrienden zijn bekende namen uit de Nederlandse kunstscène in de jaren 70, zoals conceptueel kunstenaar Jan Dibbets, curator Enno Develing en ontwerper Martin Visser. Ook is zijn werk op diverse locaties in Nederland in de openbare ruimte te zien.

Joodse achtergrond
De tentoonstelling richt zich ook op de Joodse achtergrond van LeWitt. Als zoon van Joodse immigranten uit Rusland leidde hij een seculier leven. Tegelijkertijd identificeerde hij zich met zijn Joodse erfenis. Zijn vrouw Carol beschrijft LeWitt als ‘een zeer belijdende niet-gelovige’, die in de jaren 80 lid werd van een Joodse gemeente en bevriend was met de rabbijn. LeWitt heeft in zijn leven één publiek gebouw gerealiseerd; de synagoge in Chester, Connecticut. Zijn relatie met zijn Joodse afkomst en zijn interesse voor architectuur komen samen in dit gebouw. De tentoonstelling gaat ook in op vier andere Joodse projecten van LeWitt. De muurtekening Consequence (1993) in het US Holocaust Memorial Museum, het sculptuur Black Form (Dedicated to the Missing Jews) (1987) in Hamburg, de installatie Lost Voices (2005) in de Stommeln synagoge in Pulheim en zijn bijdrage aan de 2002 editie van de Arte in Memoria Biënnale in Ostia Antica (een sculptuur in de opgravingen van de oudste Europese synagoge).

Recepten voor metershoge muurtekeningen
In 1967 schreef LeWitt zijn essay Paragraphs on Conceptual Art waarin hij stelt dat het idee voor een kunstwerk net zo belangrijk is als het werk zelf. Hij muntte daarmee de term ‘Conceptual Art’ (conceptuele kunst). Vanuit dit principe ontwierp hij muurtekeningen waarvoor hij de instructies uitschreef, als een recept, die hij door anderen liet uitvoeren. Deze muurtekeningen worden nog altijd wereldwijd gemaakt onder toezicht van een klein aantal professionele experts. Met behulp van assistenten voeren zij, onder strikte voorwaarden, het werk van LeWitt uit. Iedere muurtekening is uniek en in principe tijdelijk. Ook in het Joods Museum worden onder toezicht van twee experts vier muurtekeninge uitgevoerd. Vanaf half september werken studenten van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht vier weken aan deze tekeningen.

Over Sol LeWitt
Sol LeWitt werd geboren in 1928 in Hartfort, Connecticut als zoon van Russisch-Joodse immigranten. Zijn moeder stimuleerde hem al vroeg om tekenlessen te volgen. In de jaren 40 studeerde hij beeldende kunst aan de universiteit van Syracuse. Begin jaren 50 vertrok hij naar New York. Daar werkte hij als grafisch ontwerper voor het bureau van architect I.M. Pei, onder andere bekend van de glazen piramide bij het Louvre. Hier leerde LeWitt driedimensionaal werken en begon zijn fascinatie voor ruimtelijke structuren. In diezelfde periode werkte LeWitt als nachtwaker bij het Museum of Modern Art (MoMA), waar hij collega-kunstenaars ontmoette als Dan Flavin en Robert Mangold. Zij maakten net als LeWitt werk dat haaks stond op het abstract expressionisme van de kunstenaarsgeneratie boven hen. In de jaren 60 kreeg deze nieuwe kunststroming een naam: minimal art. In diezelfde periode ontstond conceptuele kunst. Sol LeWitt wordt gezien als een grondlegger van beide stromingen.

Publicatie
Bij de tentoonstelling verschijnt een Nederlandstalige publicatie (84 pagina’s).
Auteurs: Barbara Cuglietta, directeur Joods Museum van België en curator van de tentoonstelling Sol LeWitt. Wall Drawings, Works on Paper, Structures (1968 – 2002), Jip Hinten, curator tentoonstelling Eerst komt de liefde voor de kunst. Art & Project in het Kröller-Müller Museum en Benno Tempel, Directeur Kunstmuseum Den Haag.
Kosten: €9,95

Over het Joods Museum
Het Joods Museum bestaat uit vier monumentale synagogen. Het museum toont hoe het was en ís om Joods te zijn in Nederland. Van moderne kunst tot eeuwenoude geschiedenis: schilderijen, ceremoniële voorwerpen, films en 3D-presentaties geven een eigentijds en volwaardig beeld van de Joodse religie en cultuur in Nederland door de eeuwen heen. Het Joods Museum vormt samen met de Portugese Synagoge, De Hollandsche Schouwburg en het Nationaal Holocaustmuseum het Joods Cultureel Kwartier. Vier eeuwen Joodse cultuur in vier locaties op een vierkante kilometer in het hart van Amsterdam.

Bron: Joodsmuseum.nl | Foto: Sol LeWitt. Wall Drawings. Works on Paper. Structures (1968 – 2002) Exhibition view at the Jewish Museum of Belgium. Foto gemaakt door: Saskia Vanderstichele

“Op woensdag 26 april 2023 bestaat Israël 75 jaar”. Met deze zin begint Piet van Midden het Woord vooraf van zijn nieuwste boek Israël, een wereld apart. Een geschiedenis van 3000 jaar op leven en dood. Hiermee is meteen duidelijk waarom hij juist nu, in de maand april 2023, de balans opmaakt van de geschiedenis van de staat Israël: een land met een oppervlakte van de helft van Nederland, een ‘minilandje’. Het land ligt op het punt waar de continenten Azië, Afrika en Europa elkaar raken.

Door: Cor Sinnema

Het boek bevat elf hoofdstukken, die alle worden gevolgd door een paar bladzijden Uitgelicht. Deze bladzijden geven extra informatie over Samaritanen, Diaspora en Jodenhaat, religieuze richtingen in het Jodendom, het Zionisme, de stad Jeruzalem, enzovoort. Het zijn thema’s die enigszins encyclopedisch worden besproken en waar de lezer zijn voordeel mee kan doen. Ze zijn minder goed leesbaar omdat ze op een grijze achtergrond en met witte letters gedrukt zijn. Een terugkerend motief in deze eeuwen is: “Joden zijn anders. Ze willen geen contact met andere volken. Ze horen in onze volkerenwereld niet thuis.”

De eerste vier hoofdstukken gaan vooral over de voorgeschiedenis van de huidige staat vanaf 1200 voor Chr. tot 1900 na Chr. Ze beschrijven de geschiedenis van de stammen waaruit het volk is verzameld tot en met de joodse gemeenschappen die eruit zijn ontstaan. Van Midden geeft een kernachtige beschrijving van alle eeuwen die vooraf gingen aan de (her)oprichting van de staat Israël. Tussen de tekst door zijn in deze eerste hoofdstukken negen paragrafen opgenomen, waarin bepaalde woorden worden verklaard en uitvoeriger toegelicht. Hierin komt de Bijbeldocent en predikant aan zijn trekken.

De zes volgende hoofdstukken gaan over de huidige staat (sinds 1948) en de vijanden van de staat. Hier heeft Van Midden veel informatie bij elkaar gezet over de periode vanaf 1900 tot en met eind 2022. Ze zijn chronologisch van opzet en gaan over de politiek, de grote oorlogen en de kleinere aanslagen en de relatie met de Palestijnen en de Arabieren. De situatie wijzigt zich dagelijks. Meermalen wordt aan de uitspraak van Herzl herinnerd: “Der Feind macht uns zum Volk”. Eerst waren het de Arabische landen (101), daarna werd het Jordanië (106) en tenslotte is het Iran geworden (158). In deze hoofdstukken zijn geen aparte paragrafen opgenomen. Bijzonder is dat enkele belangrijke documenten integraal zijn opgenomen.

In het laatste hoofdstuk concludeert Van Midden dat er reden is om somber te zijn. De kans om te overleven heeft in verschillende opzichten met de regels in de wet van Mozes te maken: deze hebben niet alleen effect op de eigen gemeenschap, maar ook op de niet-Israëlitische daarbuiten. “Ze isoleren de gemeenschap. Daarin ligt naast allerlei problematiek ook kracht.” (164)

Van Midden heeft zijn boek bedoeld voor een breed publiek. Op de achtergrond speelt zijn kennis van het Hebreeuws mee. Zo schrijft hij op bladzijde 87 over de stroom oliem, en op bladzijde 168 over de alia die op gang kwam. Hier helpt de Verklarende woordenlijst die aan het eind van het boek is opgenomen.

Op de achterflap staat een raadsel. Zonder toelichting staat hier een afbeelding van een Maria-icoon afgedrukt. De enige verklaring die ik kan bedenken is dat hiermee wordt verwezen naar de zeven oecumenische concilies die de christelijke kerk nodig had om antwoord te geven op de vraag naar de plaats van Jezus. Maria is niet enkel de moeder van Jezus van Nazareth, maar tevens de moeder van God, de theotókos, letterlijk God-barende. Misschien is het bedoeld als gebaar voor christelijke lezers die op zoek zijn hun joodse wortels. Met Israël heeft het weinig te maken.

Op 26 april wordt de geboorte, of liever de wedergeboorte van de staat Israël gevierd. Want de geschiedenis van Israël is al duizenden jaren eerder begonnen en het is daarom correcter om te spreken van de ‘hernieuwing van de Joodse staat’. Op deze dag werd de onafhankelijkheidsverklaring van Israël afgekondigd en werd de huidige staatkundige staat gesticht. Gerekend naar de joodse jaartelling althans. Het was toen 5 Ijar 5708 dat volgens de gregoriaanse jaartelling in 1948 op 14/15 mei viel. Die datum wordt elders in het boek genoemd. Hij schat het publiek waarvoor hij zegt te schrijven hoog in, want een toelichting over de verschillende kalenders ontbreekt.

Piet van Midden weet waarover hij schrijft. Hij zegt zelf dat hij het doet vanuit een zekere sympathie voor Israël. Maar zijn betrokkenheid bij het onderwerp is bovengemiddeld groot en zou ik eerder willen typeren als ‘liefde voor Israël’.

Boekgegevens
Auteur: Piet van Midden | Titel: Israël, een wereld apart. Een geschiedenis van 3000 jaar op leven en dood | Uitgeverij: KokBoekencentrum | ISBN 978 90 435 3892 3 | Aantal pagina’s: 186 | Prijs: € 22,50 | Voor meer informatie of om het boek te bestellen: klik hier.

Cor Sinnema is permanent diaken in het bisdom ‘s-Hertogenbosch